Cechy eposu na przykładzie „Iliady” i „Odysei” Homera

Epos jest gatunkiem literackim uważanym za jeden z najstarszych w świecie. Nazwa pochodzi z języka greckiego i oznacza „opowieść”, „pieśń”. Utwór ten - dość długi i najczęściej wierszowany - przedstawia historię jakiejś zbiorowości w momencie dla niej przełomowym.

„Iliada” oraz „Odyseja” - jedne z najdawniejszych przykładów eposu - pochodzą z czasów, kiedy przekazywanie legend odbywało się za pomocą słów. Dopiero później ustne opowieści zaczęto spisywać.

Wyróżniającą cechą eposów jest ich pojemność - obejmują swoją treścią legendy i mity, stanowiące podstawę kultury danego społeczeństwa. Tak dzieje się także w omawianych greckich eposach. W „Iliadzie” dostrzec można działania bogów (np. pomoc  walczącym stronom ze strony Ateny czy Apolla) oraz historie z związane z herosami czy nimfami (np. próby Tetydy - matki Achillesa w uczynieniu go nieśmiertelnym poprzez zanurzenie go w Styksie). W „Odysei” z kolei aż roi się od intryg, sporów i knowań miedzy bogami a śmiertelnikami. Uwikłani w nie są Zeus, Hera, Hermes, Posejdon i wielu innych bogów. Niemało jest też postaci fantastycznych, nieistniejących w realnym świecie, np. cyklopy, syreny i inne różnego rodzaju potwory.

Epos charakteryzuje się także wieloczęściową budową i rozczłonkowaną fabułą. Istotnie, „Iliada” składa się z XXIV Ksiąg, podobnie „Odyseja”. Oba utwory zawierają wiele wątków, chociaż wyraźnie dostrzegamy najważniejsze spośród nich. We wcześniejszym eposie jest to złość Achillesa, w przypadku późniejszego - podróż Odyseusza, wracającego z wojny do rodzinnej Itaki.

Wyraźnie dostrzegalna jest też wspomniana wyżej cecha eposu, a mianowicie czas akcji, która dzieje się w przełomowych chwilach. „Iliada” przedstawia bowiem wydarzenia pod sam koniec wojny trojańskiej - dokładnie czterdzieści dziewięć dni z jej ostatniego, dziesiątego roku. „Odyseja” natomiast, co również charakterystyczne dla eposu, przedstawia historię jednego człowieka, który wykazuje się niespotykanym męstwem, odwagą i sprytem. Podobnie, znane są opowieści o całym ludzie (tak dzieje się np. w fińskim eposie narodowym - „Kalevali”) lub o początkach ich powstania (w „Eneidzie”). Epos ma także konkretnie zakrojony przedział czasowy. „Iliada” obejmuje czterdzieści dziewięć dni, „Odyseja” około czterdziestu z dziesięcioletniej wędrówki Odysa.

Innym elementem eposu, występującym zarówno w „Iliadzie”, jak i w „Odysei”, jest paralelizm świata ludzkiego i boskiego. Boska i ziemska sfera pokrywają się, współgrają ze sobą, uzupełniają. Szczególnie widoczny jest wpływ bogów na losy ziemskich bohaterów eposów. Takie zestawienie stanowi motor akcji, podobnie jak skomplikowane i złożone sytuacje. Zawikłane wątki, nagłe interwencje boskie wprowadzają czytelnika w rodzaj fabularnego labiryntu oraz motywują go do rozwikłania zagadki.

Charakterystyczne dla „Iliady” i „Odysei” jest też metrum. Jest to heksametr daktyliczny, a więc oparta na iloczasie miara wierszowa pochodząca ze starożytnej Grecji i zastosowana także do wierszy łacińskich.

Innymi słynnymi eposami są np.: „Gilgamesz” (epos babilońsko-asyryjski), „Shijing” (epos chiński), „Mahabaharata” i „Ramajana” (eposy hinduskie), czy „Szahmane” (epos perski). Za bliższe współczesności eposy uważamy dzieła takie, jak „Orland Szalony” Ariosta, „Raj utracony” Miliona, czy „Pan Tadeusz” Mickiewicza.