Scholastyka - co to jest scholastyka? Definicja, filozofia. Scholastyka w średniowieczu

Początków scholastyki należy dopatrywać się w czasach św. Anzelma z Canterbury (ok. 1033-1109). Jej naturę w dużym stopniu oddają wypowiedziane przez niego słowa: „fides quaerens intellectum” – „wiara szukająca zrozumienia”. Ten etap w rozwoju filozofii chrześcijańskiej wiąże się właśnie z rozumową próbą udowodnienia religijnych prawd wiary. Za jej najważniejszych przedstawicieli uważani są Albert Wielki oraz św. Tomasz z Akwinu.

Rozumowanie scholastyczne opierało się na ścisłym i konsekwentnym przestrzeganiu metody. Składało się na nią czytanie tekstu, komentowanie go oraz wyciąganie wniosków.  Do głównych założeń tego okresu należało przekonanie o niepodważalności dogmatów religijnych i możliwości potwierdzenia ich przez rozum. Natomiast metody owego rozumowania przejęto z arystotelesowej „Logiki”.

Metoda scholastyczna rozwinęła się głównie dzięki Piotrowi Abelardowi (średniowiecznemu filozofowi i teologowi, 1079 – 21 kwietnia 1142). Już od początku miała ona charakter dyskursywny. Kiedy pojawiała się jakakolwiek sprzeczność, pojawiała się także konieczność jej rozwikłania. Najważniejszą rolę w tym procesie miał pełnić właśnie rozum. Lecz racjonalnego myślenia nie można utożsamiać z wiarą – jego funkcją jest tylko przygotowanie gruntu pod nią – wyjaśnienie i uzasadnienie sensu.

Niezwykle ważny wkład w rozwój scholastyki miał także św. Anzelm z Canterbury. W swoich pracach sugerował on, by nie traktować Pisma Świętego jako nadrzędnego względem intelektu, a poszukiwanie prawdy prowadzić właśnie za pośrednictwem rozumu. Święty Anzelm z Canterbury odrzucał prymat autorytetów (Biblii i Ojców Kościoła). Natomiast konieczność rozumowego poznania uzasadniał faktem, iż Bóg stworzył racjonalny świat, co ma zachęcać ludzi do takiego właśnie sposobu badania. Także ten myśliciel stworzył jeden z pierwszych racjonalnych dowodów na istnienie Boga. Oto jego uproszczona wersja: „Istnieje w języku pojęcie <<Bóg>>. Cechą desygnatu pojęcia <<Bóg>> jest absolutna doskonałość. Jeśli zaś owo słowo oznacza byt doskonały, to temu bytowi nie może niczego brakować. W szczególności zaś nie może brakować mu przymiotu istnienia. Musi więc on istnieć”.

W XIII wieku rozwój scholastyki nastąpił głównie dzięki dwóm filozofom – Albertowi Wielkiemu i św. Tomaszowi z Akwinu. Pierwszy z nich żył w okresie od 1193/1205 do 15 listopada 1280 r. Głosił on odmienność prawd wiary i prawd naukowych oraz odrębność metody teologicznej od metody naukowej. Natomiast w filozofii Arystotelesa dostrzegał możliwość połączenia wiedzy przyrodniczej i wiary. Jego poglądy nieco zerwały z bezwzględnym racjonalizmem Abelarda. Tylko prawdy naturalne mogły być, jego zdaniem, poznane przez rozum, a tajemnice wiary wymagały także objawienia.

Drugi wymienionych tutaj myślicieli, uważany za jednego z najwybitniejszych filozofów w dziejach całego chrześcijaństwa, był uczniem Alberta Wielkiego. W swojej koncepcji epistemologicznej popierał on Arystotelesa, który twierdził, iż istnieje rozum bierny i czynny. Pierwszy z nich miał uczestniczyć w poznaniu receptywnym (zmysłowym), natomiast drugi był nieśmiertelny i niepowiązany z ciałem (jednak wymagał do poznawania zapośredniczenia zmysłów). Tomasz z Akwinu twierdził, iż bezpośrednio (zmysłowo) możemy poznać tylko działanie duszy, a zgłębienie jej natury dostępne jest tylko na drodze refleksji. Podobnie jest z Bogiem – rozum może poznać działanie Stwórcy itp., ale tylko z pomocą wiary może zgłębić istotę (naturę) Najwyższego. Świętemu Tomaszowi z Akwinu zawdzięczamy także racjonalny dowód na istnienie Boga. Opiera się on na pięciu argumentach:

1. jeśli istnieje ruch, to istnieje pierwszy poruszyciel – Bóg,
2. jeśli każda rzecz ma swą przyczynę, istnieje pierwsza przyczyna sprawcza – Bóg,
3. jeśli byty przygodnie nie istnieją w sposób konieczny (pojawiają się na świecie i przemijają), musi istnieć byt konieczny – Bóg,
4. jeśli rzeczy wykazują różną doskonałość, to istnieje byt najdoskonalszy – Bóg,
5. jeśli celowe działanie jest oznaką rozumności, to ład i porządek w działaniu bytów nieożywionych lub pozbawionych poznania świadczą o istnieniu Boga kierującego światem nieożywionym.

Scholastyka była filozofią, która korzystała z jednej, w dodatku sztywnej, metody. Spowodowało to, że szybko doczekała się wielu krytyków. Stopniowo zaczęła odrywać się od innych nauk empirycznych (głównie ze względu na sporą abstrakcyjność, związaną z nacechowaniem religijnym) i straciła swą bardzo ważną pozycję.

Dzisiaj termin scholastyka może być także rozumiany w sposób potoczny – oznacza wtedy metodę nauczania, która polega na udowadnianiu z góry przyjętych spraw.