Daniel Naborowski „Na oczy królewny angielskiej” - interpretacja i analiza wiersza

Kunsztem i maestrią popisał się Daniel Naborowski w swoim wierszu o obiegowym, skróconym tytule: „Na oczy królewny angielskiej”. Twórcy barokowi lubowali się w długich tytułach, a omawiany brzmi w całości: „Na oczy królewny angielskiej, która była za Fryderykiem, Falcgrafem Reńskim, obranym królem czeskim”.

Na początku wiersza występuje inwokacja do tytułowej królewny, jednak cały utwór opisuje wyłącznie piękno jej oczu. Koncentrując się właśnie na nich, poeta tworzy opisy oparte na porównaniach do rozmaitych rzeczy.

Odnieść można wrażenie, że podmiot liryczny bezskutecznie szuka właściwej metafory dla oddania piękna oczu królewny. Znajdując jedno porównanie, natychmiast przywołuje następne, mające być bardziej wymowne i ekspresyjne.

Przykłady porównania piękna oczu królewny angielskiej

Zestawia więc spojrzenie kobiety z pochodniami, ze względu na jej możliwość zapalania i spalania - w tym wypadku - serc. Następnie stwierdza, iż bardziej adekwatne będzie porównanie do gwiazd, tak samo pięknie błyszczących. Jednak natychmiast wycofuje się, stwierdzając najpierw, iż słońca byłyby odpowiedniejszą metaforą, a zaraz potem, oczy królewny są raczej jak nieba, ze względu na swój kolor. Na koniec wreszcie przyrównuje oczy kobiety do bogów.

Podział wiersza i jego budowa

W wierszu, który początkowo nie był podzielony na zwrotki, dostrzec można wyraźną cezurę, wyznaczającą swoiste centrum wiersza. Od dwuwersu:
„Nie bogowie też zgoła, bo azaż bogowie
Pastwią się tak nad sercy ludzkimi surowie?”
podmiot liryczny zaprzecza poprzednim porównaniom, wynajdując kolejne argumenty stanowiące o tym, iż nie są one wystarczające dla opisu oczu królewny angielskiej.

Obala więc wszystkie dotychczasowe metafory, by w ostatnim dwuwersie zaskoczyć puentą, wyjaśniając, że wszystkie pojedyncze porównania, okazywały się zbyt ubogie, ale suma ich wszystkich potrafi wyrazić piękno oczu królewskich.

Utwór zawiera charakterystyczne w baroku połączenie tematyki miłosnej z groźnymi elementami zniszczenia czy nieszczęścia. Podmiot liryczny opiewa wprawdzie piękno kobiecych oczu, jednak za porównaniami do iskrzących pochodni, czy świetlistego Słońca, kryje się ich pierwiastek destrukcyjny: pochodnie oczu spalają serca na popiół, a tajemnica blasku Słońca nie jest poznawalna dla zwykłego śmiertelnika. Uroda wzbudza więc zachwyt, ale stanowi także element niebezpieczny.

Środki stylistyczne

Wiersz „Na oczy królewny angielskiej” składa się z dwudziestu wersów o regularnej, trzynastozgłoskowej budowie. Posiada rymy żeńskie, dokładne. Dostrzec możemy także liczne środki poetyckie: pytanie retoryczne („bo azaż bogowie/ Pastwią się tak nad sercy ludzkimi surowie?”), anaforę („Nie nieba…Nie słońca…Nie gwiazdy…”), przerzutnię („Nie pochodnie, lecz gwiazdy, których jasne zorze/ Błagają nagłym wiatrem rozgniewane morze.”), wyliczenia („Pochodnie, gwiazdy, słońca, nieba i bogowie.”), apostrofę („córo możnego króla”), epitety („jasne zorze”, „pochodnie…nielitościwe”) oraz figurę sumacji, polegającą na zgromadzeniu wymienionych wcześniej elementów wiersza i wykorzystaniu tak uzyskanego zespołu motywów do stworzenia zaskakującej puenty.

Można także zaryzykować porównanie konstrukcji wiersza do rozkwitającego układu zdań, które to zjawisko, rozpowszechnione dopiero w czasach awangardy, polega na obudowywaniu przewodniego tematu utworu przez kolejne, nowe skojarzenia.

Podsumowując, misterna konstrukcja utworu Naborowskiego podkreśla samą wartość puenty, rozwiązującej i  zarazem podsumowującej wcześniejsze nagromadzenia obrazów w wierszu.