Patriotyzm i religia - wpływ religii na życie społeczne. Opracowanie tematu

Jak przemożny wpływ na społeczeństwa może mieć religia, dowodzi istnienie państw teokratycznych w historii dziejów (np. w starożytności), a także narodów w przypadku których o ich tożsamości decyduje głównie religia (w mniejszym stopniu posiadanie własnej państwowości czy języka), np. naród żydowski. Zatem patriotyzm, czyli umiłowanie ojczyzny może przejawiać się w silnej więzi z religią wyznawaną przez przodków, z określonym obrządkiem, obyczajami religijnymi, typem wychowania czy liturgią. Można wówczas mówić o patriotyzmie duchowo-religijnym.

Najpełniej widać to w przypadku krajów islamskich, w których religia kształtuje praktycznie całość życia społecznego, kulturowego, a także politycznego, bowiem wyraźnie wpływa na działania polityczne przywódców tych państw (którzy de facto często bywają jednocześnie kierownikami duchowymi). W tym przypadku społeczeństwa te wyrażają swój patriotyzm poprzez formę zachowań religijnych, religia staje się podstawą do budowy nacjonalizmu, a czasem wręcz – szowinizmu.

Jeśli patriotyzm zyskuje podbudowę religijną, staje się zdecydowanie mocniejszy, bowiem dołączają się czynniki emocjonalne, dogmatyczne, nadawana jest mu sankcja pozaziemska. Przywódcy polityczni doskonale rozumieli, że jeśli połączą swoje ideologie z religią, będą mieli znacznie większą siłę oddziaływania, bowiem wtedy uprawomocnione są one przez samego Boga. Niemal do XIX wieku utrzymywało się przekonanie, iż władca jest namiestnikiem Boga na Ziemi – to wyrażało się w poczuciu świętości władzy wśród społeczeństwa. Proces oddzielenia państwa od Kościoła miał różny przebieg w zależności od kraju. Wiązał się on częściowo z powstaniem oświeceniowego racjonalizmu. Postęp naukowo-techniczny zbliżał człowieka do zastępowania wiary w Istotę Najwyższą przekonaniem o nieograniczonych zdolnościach rozumu. Od tego momentu religia była wypierana z instytucji państwowych; dotyczy to szczególnie państw kapitalistycznych. Tu zachowała się głównie w postaci pewnych postaw patriotycznych, np. w kulcie symboli narodowych, charakterze obchodów świąt narodowych. W XX wieku głównie państwa totalitarne bazowały na podbudowie religijnej – Hitler, Stalin czy Mao Tse Tung to przywódcy, którzy otoczeni byli niemal kultem świętości.

Religia zawsze tworzyła część tradycji państw, niejednokrotnie oddziaływała na zachowania i postawy społeczeństw. Na wzór wspólnoty Kościoła buduje religia również poczucie wspólnoty narodowej. W przypadku narodu polskiego jej szczególne znaczenie uwidoczniło się w momentach narodowego zniewolenia – w okresie zaborów, a także dominacji komunistycznej po 1945 roku. Kościół stał się wtedy instytucją broniącą tradycji narodowych. Natomiast w przypadku państw zachodnich bardzo ważną rolę odegrała etyka protestancka, która stała się podstawą do stworzenia kapitalizmu.