Absolutyzm oświecony - definicja, cechy, przykłady

Monarchia absolutna to ustrój występujący w wielu krajach już od czasów starożytności. Absolutyzm, sprowadzający się do pełni władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej skupionej w rękach króla, był charakterystyczny dla takich krajów europejskich jak np. Francja czy Rosja. W XVIII w wieku, pod wpływem oświeceniowego nurtu myślowego, monarchie absolutystyczne ewoluowały w tzw. absolutyzm oświecony.

W absolutyzmie oświeconym władca przyjmował koncepcję pewnej umowy społecznej między nim a obywatelami. Ludzi poszukując opieki i ochrony swoich interesów, zdecydowali się oddać władzę w ręce króla, który zgodził się dbać o interesy swoich poddanych.

Można wyróżnić kilka głównych tendencji charakterystycznych dla działań monarchów oświeconych. Po pierwsze, zauważalne są dążenia do podporządkowania Kościoła państwu, przy jednoczesnym wprowadzeniu tolerancji religijnej mającej prowadzić do zażegnania konfliktów na tle religijnym. Po drugie, władca wprowadzał liczne reformy o charakterze społecznym – np. rozwój szkolnictwa, zwiększenie wydajności rolnictwa. Po trzecie, przeprowadzano reformy sądownictwa, doszło do złagodzenia kar w prawie karnym.

W monarchii oświeconej władca stał się swoistym pierwszym urzędnikiem stojącym na czele bardzo rozbudowanej biurokracji – administracji państwowej. W rękach króla nadal spoczywała pełnia władzy, miał on jednak bardziej ludzkie oblicze – w końcu władzę otrzymał od ludzi.

Przykładami krajów, gdzie bardzo wyraźnie rozwinęła się monarchia oświecona są Cesarstwo Austriackie (Maria Teresa i Józef II) oraz Prusy. Fryderyk II – król pruski, za którego rządów (1740-1786) Prusy stały się jednym z najpotężniejszych państw ówczesnego świata – jako jeden z pierwszych monarchów przeprowadził reformy sądownictwa (zniesienie tortur), wprowadził obowiązkowe nauczanie, tolerancję religijną.

Monarchie absolutyzmu oświeceniowego były wynikiem oddziaływań myśli oświeceniowej – podkreślającej wyjątkowe znaczenie rozumu ludzkiego. Rola przypisywana rozumowi prowadziła do rozwoju problematyki dotyczącej praw człowieka, krytyki religii, a także koncepcji umowy społecznej.