Pozycja społeczna - definicja, przykłady, czynniki

Będąc członkiem społeczeństwa, każdy człowiek uczestniczy w budujących je zbiorowościach, np. jest uczniem szkoły, pracownikiem, lekarzem. Miejsce, jakie zajmuje w każdej z tych zbiorowości, nazywa się jego pozycją społeczną. Z pozycją społeczną może wiązać się pewien prestiż i prawa, ale także określone obowiązki.

Jeden człowiek może zajmować wiele różnych pozycji społecznych – może ich być tyle, do ilu zbiorowości dana jednostka należy. W szkole może to być pozycja wzorowego ucznia, w rodzinie – syna, w miejscu pracy – np. kierownika. Warto dodać, że pewne pozycje społeczne człowiek osiąga w konkretnej kolejności –  ktoś może być synem, by potem stać się mężem i ojcem.

Można wyróżnić dwa główne rodzaje pozycji społecznych. Są to pozycje przypisane i pozycje osiągane – kryterium podziału jest tutaj możliwość wpływu na osiągnięcie danej pozycji lub jej brak. Pozycje przypisane wiążą się z urodzeniem i nie można ich zmienić – np. ktoś rodzi się w rodzinie arystokratycznej albo ktoś rodzi się mężczyzną (lub odwrotnie – kobietą). Pozycje społeczne osiągane natomiast, jak wskazuje ich nazwa, to pozycje, które człowiek może osiągać podczas trwania swojego życia. Wśród nich wyróżnić możemy pozycje narzucone, np. pozycja więźnia – jednak nawet w przypadku pozycji narzuconych ich osiągnięcie zależy od działań podejmowanych przez człowieka (np. osiągnięcie pozycji więźnia wiąże się z wcześniejszym podjęciem działań przestępczych).

W każdym społeczeństwie występują zarówno pozycje społeczne osiągane, jak i przypisane – różnicują się jednak proporcje między nimi. Współcześnie znacznie więcej pozycji społecznych zależy od woli i działań jednostek, a pozycje przypisane to praktycznie wyłącznie pozycję związane z biologią (przede wszystkim płeć czy rasa). W przeszłości pozycje przypisane ogrywały istotniejszą rolę (np. urodzenie się w rodzinie arystokratycznej).

Z pojęciem pozycji społecznej należy wiązać pojęcie roli społecznej. Zajmując określone miejsce w hierarchii społecznej (pozycja społeczna), człowiek posiada pewien zestaw praw i obowiązków, a także określony schemat zachowań – jest to właśnie rola społeczna. Posługując się przykładem – pozycją społeczną będzie np. pozycja kobiety jako matki. Zajmując pozycję matki, kobieta jest społecznie zobowiązana do pewnych czynności (roli społecznej) – opieki i miłości dla swoich dzieci.

W związku z ryzykiem wystąpienia konfliktu między rolami, jakie wypełniać musi dany człowiek, ważny jest odpowiedni dobór przez jednostkę osiąganych pozycji społecznych. Pozycja głównego menedżera globalnej korporacji i przypisana do niej rola może wyraźnie przeszkadzać w realizowaniu roli przypisanej pozycji np. matki.