Postęp społeczny a rozwój - porównanie i charakterystyka pojęć

Rozwój i postęp społeczny to dwa pojęcia związane z dynamiką społeczną – skłonnością społeczeństw do ulegania rozmaitym zmianom. Wydaje się, że powyższe pojęcia są zbieżne, niektórzy traktują je niemal jak synonimy – bliższe zastanowienie się prowadzi jednak do wniosku, że rozwój jest pojęciem szerszym, natomiast postęp oznacza możliwy (ale nie jedyny!) kierunek tego rozwoju.

Rozwój społeczny to proces następujących po sobie zmian społecznych. Zmiany te mogą być pozytywne lub nieść negatywne skutki dla danej społeczności. W przypadku zmian niosących korzyści, mamy do czynienia z postępem, natomiast w przypadku negatywnych konsekwencji zmian – regresem społecznym. Można powiedzieć więc, że o ile rozwój społeczny jest terminem neutralnym, to w przypadku użycia pojęcia postępu dokonujemy pewnej oceny danych przemian społecznych (w przypadku postępu ocena jest pozytywna).

Rozwój społeczny może odbywać w sposób rewolucyjny – szybki, gwałtowny, niosący radykalne zmiany, a także w sposób ewolucyjny – zmiany zachodzą stopniowo, ich źródłem są najczęściej reformy społeczne. Zarówno w przypadku rewolucji, jak i ewolucji społecznej można mówić o postępie lub regresie społecznym.

Na kierunek rozwoju społecznego i ewentualny postęp duży wpływ ma rozwój technologiczny i dyfuzja kultury. Rozwój technologii na wiele różnych sposobów może oddziaływać na społeczeństwo – może generować zarówno zmiany pozytywne, np. wzrost wygody życia, jak i negatywne. Przykładem negatywnych konsekwencji rozwoju technologicznego jest rozwój zbrojeń, m.in. zastosowanie odkryć z zakresu przemian jądrowych do budowy bomby atomowej.

Dyfuzja kultur to rozprzestrzenianie się pewnych wzorców kulturowych, mieszanie różnorodnych kultur, upowszechnianie pewnych idei. Podobnie jak w przypadku rozwoju technologii, dyfuzja kultur może nieść skutki pozytywne i negatywne dla rozwoju społecznego. Postęp społeczny jest związany np. z rozpowszechnianiem idei demokratycznych czy bardziej efektywnych sposobów uprawy roli, natomiast regres społeczny może wiązać się z ujednoliceniem kulturowym, odrzuceniem wzorców danej społeczności na rzecz „lepszych” wartości np. społeczeństw Zachodu.

Podsumowując, postęp jest jednym z kierunków, jakie może przyjąć rozwój danej społeczności – jest to kierunek korzystny i oczekiwany, np. wzrost średniej długości życia. Rozwój społeczny jako taki jest natomiast następującymi po sobie zmianami, bez ich elementów ocennych, np. powstawaniem nowych struktur społecznych.