Tożsamość narodowa - definicja, charakterystyka, przykłady

Każdy człowiek ma określoną tożsamość. Jest to grupa wyobrażeń i przemyśleń, uczuć i wspomnień, które odnoszą się do samej jednostki i kształtują własny jej obraz. W rozwoju tożsamości pojedynczego człowieka dużą rolę odgrywają grupy – jednostka rozwija swój własny obraz, porównując się, zgadzając lub nie ze wzorcami proponowanymi przez grupę. Jedną z odmian tożsamości jest tożsamość narodowa, czyli umacniane przez liczne czynniki narodowotwórcze poczucie odrębności własnej grupy – narodu od innych, obraz samego siebie jako członka pewnego narodu.

Jak wspomniano, na rozwój tożsamości narodowej wpływ mają pewne określone czynniki, które zintensyfikowały swoje oddziaływanie na jednostki w XIX wieku. Wcześniej do narodu należała tylko wąska część społeczeństwa – szlachta czy arystokracja. Niższe warstwy społeczne często nawet nie były świadome, w jakim kraju aktualnie mieszkają, tym bardziej nie czuły one żadnej więzi z władzą czy narodem.

Czynniki narodowotwórcze to przede wszystkim wspólny język, symbole, świadomość wspólnego pochodzenia, wspólna kultura, zamieszkiwanie wspólnego terytorium, żywa pamięć wspólnej historii. Wspólny język pozwala przede wszystkim porozumieć się z podobnymi do nas ludźmi, drugą ważną jego cechą jest jednak akcentowanie odrębności innych – osób nie mówiących tak jak my. Symbole narodowe to nie tylko rzeczy materialne, takie jak flaga czy godło, ale też historycznie ważne zdarzenia, np. wygrane bitwy, które integrują ludzi, przyciągają i budują dumę narodową (dla Polaków to m.in. zwycięstwo pod Grunwaldem 1410 r., dla Francuzów np. bitwa pod Poitiers w 732 r.). Równie ważna jest świadomość wspólnego pochodzenia – np. Polacy, jako lud słowiański, od początku czuli odrębność od ludów germańskich – Niemców.

Dzielenie wartości, wyznawanie jednej religii czy ogólnie mówiąc wspólnota kulturowa ma ogromny wpływ na kształtowanie się tożsamości narodowej. Identyfikujemy się z grupą, organizmem państwowym, który zapewnia nam bezpieczną pielęgnację kultury. Ważne jest także zamieszkiwanie wspólnego terytorium, ponieważ łatwiej zachodzi wtedy rozprzestrzenianie się idei narodowych, kulturowych i innych.

Należy zaznaczyć, że o ile powyższe czynniki mają bardzo duże znaczenie w kształtowaniu się tożsamości narodowej, bardzo ważna jest, już także wspomniana, obecność grup czy społeczeństw wyraźnie odmiennych. Sytuacje niebezpieczne, kryzysowe, takie jak w historii najazdy innych krajów czy zabory, powodują wzrost chęci walki o dobro swojego miejsca zamieszkania i otoczenia – swojego narodu.

Pozytywnym przejawem tożsamości narodowej jest patriotyzm – postawa szacunku i miłości wobec ojczyzny, natomiast negatywnym szowinizm – postawa podkreślająca przewagę własnego narodu nad innymi, „gorszymi”. Postawa szowinizmu łatwo może prowadzić do konfliktów narodowych.