Skomplikowana prawda o człowieku – gdzie jej szukać? Próba odpowiedzi w odwołaniu do „Granicy” Zofii Nałkowskiej

To jakim się jest człowiekiem zdeterminowane jest przez wiele czynników. Z jednej strony koncepcja biologiczna, która w DNA upatruje ukierunkowania charakteru. Socjologia uznaje wpływ otoczenia jako dominantę. Różne gałęzie psychologii mówią albo o indywidualności osobniczej, albo czystym biologizmie, albo wypadkowej wpływu innych ludzi, genetyki i swoistych cech. Filozofia widzi w człowieku byt szczególny, z jednej strony rozumny i wybitny, z drugiej nic nieznaczący w perspektywie kosmicznej.

Zofia Nałkowska w „Granicy” również dotknęła niełatwego problemu złożoności ludzkiej natury i udowodniła, że nie ma jasnych i jednoznacznych odpowiedzi w tej kwestii. Postać Zenona Ziembiewicza najdobitniej świadczy o istnieniu wielu czynników, które determinują każde ludzkie istnienie.

Bohater wychowywał się w domu, w którym nie mógł jako dziecko otrzymać godnych wzorców do naśladowania. Ojciec, który powinien być ostoją domu, głową rodziny i podporą jej członków, był nieszanującym żony, popędliwym i niemoralnym egoistą. Matka z kolei biernie znosiła notoryczne zdrady męża i dała synowi obraz kobiety-żony uległej, milczącej, zupełnie nieliczącej się w związku, podrzędnej mężczyźnie. Zenon nasiąkł duszną atmosferą patologicznego związku, który tak silnie oddziaływał na młodą, kształtującą się dopiero psychikę, że znienawidził rodziców, a dom rodzinny stał się miejscem, które odwiedzał z wielką niechęcią.

Ziembiewicz zawsze chciał odciąć się od zachowań, jakie znał z domu i postępować zupełnie inaczej niż ojciec. Dlaczego więc jego wola była zbyt słaba i powielił schemat? Być może wpływ na to miały odziedziczone cechy charakteru. Często jest tak, że niewłaściwe zasady przejmowane są automatycznie od środowiska w jakim człowiek się wychowuje, a wówczas nie zdaje on sobie sprawy z ich negatywnego charakteru i uważa, że postępuje właściwie. Jednak bohater doskonale wiedział, że relacja między rodzicami i ich zachowanie są złe i toksyczne. Ludzie nie zdają sobie czasem sprawy z tego, że postępowanie, które obserwują u kogoś innego, również dotyczy ich samych. Tak właśnie mogło być w tym przypadku. Ziembiewicz szczerze nienawidził charakteru ojca, chciał być inny, a jednak swojego postępowania nie uznawał za tak samo niemoralne. Charakter, z jakim człowiek się rodzi, jest trudny do zmiany i zupełnie inaczej postrzegany przez jego posiadacza, a inaczej przez otoczenie.

Niejednoznaczna w ocenie postać bohatera z „Granicy” uświadamia, że każdego człowieka kształtuje mnóstwo czynników i bardzo trudno ze względu na to zmienić swój charakter i osobowość.