Albert Camus „Dżuma” - problematyka powieści

„Dżuma” Alberta Camusa powstała po II wojnie światowej, a jej pierwsze wydanie miało miejsce w 1947 r. Powieść ta przenosi odbiorcę do algierskiego miasta – Oranu, w którym wybucha epidemia dżumy. Akcja utworu toczy się w latach czterdziestych XX w. – zaczyna się wiosną, a kończy w zimie.

Książka odznacza się ciekawą kompozycją. Jest podzielona na pięć części przedstawiających kolejne epizody zarazy. Wszystko zaczyna się swoistym wprowadzeniem – opisem miasta i zasygnalizowaniem niebezpieczeństwa, jakie niesie ze sobą epidemia. Następnie fabuła nabiera rozpędu – prezentowane są postawy przybierane przez ludzi, poznajemy ogrom zniszczeń, do których doprowadziła zaraza, a na końcu stajemy się świadkami jej słodko-gorzkiego zwycięstwa.

Narracja dzieła prowadzona jest w nietypowy sposób – postać opowiadająca o wydarzeniach, przez długi czas nie jest znana czytelnikowi. Dopiero pod koniec utworu okazuje się, że wszystko to zapisał doktor Rieux. Momentami narrator przywołuje zapiski Jeana Tarrou. Wtedy jego słowa tracą wymiar obiektywny, a pojawia się w nich wiele indywidualnych uwag i refleksji. Tak więc przyjaciel doktora staje się narratorem pośrednim.

Ukazana w powieści Camusa dżuma ma przede wszystkim znaczenie metaforyczne. Jest wszechobecnym i dotykającym każdego człowieka złem. Przez ukazanie poszczególnych postaw, jakie przyjmują wobec niej ludzie, dzieło to zdaje się pokazywać, że tylko poprzez zjednoczenie można odnieść ostateczne zwycięstwo.

Owa symboliczna choroba zagraża wszystkim mieszkańcom ziemi. Może dotknąć każdego, niezależnie od jego pozycji społecznej, wyznania, poglądów itp. W każdym budzi też inną reakcję.. Są ludzie, którzy postanawiają z nią walczyć, gotowi poświęcić swe życie, by pomóc światu wyswobodzić się z epidemii. Jednak pojawiają się też postaci pragnące wykorzystać te trudne okoliczności do realizacji własnych celów (Cottard). Większość bohaterów powieści Camusa postanawia zjednoczyć się i wspólnymi siłami pokonać szerzącą się zarazę (doskonałym przykładem może być Raymond Rambert).

„Dżuma” jest powieścią ściśle związaną z nurtem filozoficznym reprezentowanym przez jej autora – egzystencjalizmem. Jej pesymistyczną wymowę najlepiej oddają te słowa: „człowiek skazany jest na wolność”. Można uważać, że wolność stanowi największą wartość w ludzkim życiu, jednak jej ujęcie przez tę filozofię jest odmienne. Człowiek nieustannie musi dokonywać wyborów – zarówno tych łatwiejszych, jak i tych skomplikowanych. W ten sposób bierze odpowiedzialność za siebie oraz za losy świata. Jednak w rzeczywistości, w której rządzi absurd, nie jest to takie łatwe.

Problem ten został doskonale przedstawiony w dziele Camusa. Autor wyraża go m.in. w tezie głoszącej, iż nie ma uniwersalnej sprawiedliwość. Rieux i Tarrou wykazują się heroiczną walką z zarazą, lecz później nie spotyka ich żadna nagroda. Pierwszy uchodzi z życiem, ale traci żonę i przyjaciela – właśnie Tarrou. Natomiast Rambert, człowiek, który początkowo chciał opuścić Oran za wszelką cenę, nie tylko przeżył, ale także odnalazł swą wymarzoną kobietę.

Dodatkowym źródłem ludzkiego cierpienia, według egzystencjalizmu, jest zawieszenie między przeszłością a przyszłością. Człowiek przemija, powoli odchodzi z tego świata, w którym nie ma nic stałego, nic pewnego. Jedyną nadzieją dla niego jest bunt przeciwko całemu złu, absurdowi i wszelkim nieszczęściom. Jednak bunt w wizji Camusa nie wiąże się z przewrotem. Jest on raczej stanowczym i nieustannym nadawaniem swemu życiu sensu. Tak właśnie czynią bohaterowie „Dżumy”, którzy za wszelką cenę starają się zwalczyć epidemię.

Powieść Alberta Camusa jest jednym z najważniejszych dzieł literackich XX w. Jej problematyka jest bardzo rozbudowana, a dzięki parabolicznej konstrukcji utworu można odnaleźć wiele ukrytych znaczeń. Tytułowa dżuma może być chorobą, ale także wojną lub każdą inną formą zła, jaka wkracza w ludzki świat. Wydarzenia mające miejsce w Oranie pokazują, że człowiek sam, na przekór wszechogarniającemu absurdowi, musi nadawać swemu życiu wartość i walczyć ze złem i poczuciem bezsensu.