Jan Potocki „Rękopis znaleziony w Saragossie” - opracowanie powieści

„Rękopis znaleziony w Saragossie” napisał Potocki po francusku w latach 1803–1815. Utwór jest przykładem kompozycji szkatułkowej, która polega na mnożeniu się kolejnych opowieści w powieści. 

Powieść rozpoczyna się w momencie, kiedy francuski oficer znajduje tajemniczy rękopis, który de facto ratuje mu życie, kiedy wpada w ręce Hiszpanów. Zapiski zawierają historię losów Alfonsa von Wordena, który opisał 66 dni swojego pobytu w Andaluzji, gdzie  przeżywa niezwykłe przygody, poznaje nowe osoby, które opowiadają swoje historie, wprowadzają kolejnych bohaterów, plotki i zdarzenia. 

Wszystkie te historie, które przydarzyły się głównemu bohaterowi wprowadzają atmosferę grozy, orientalizmu, fantastyki, można odnaleźć w nich postaci nie z tego świata oraz makabryczne, pełne trwogi obrazy rodem z powieści grozy. 

Główny bohater okazuje się być potomkiem mauretańskiego rodu Gomelezów, który ma pomóc im w odzyskaniu dawnej świetności. Alfons von Worden daleki jest jednak od przejścia na islam, stąd jego liczne, niebezpieczne przygody, będące jednocześnie rytuałem inicjacji. 

Jednakże Worden jako chrześcijanin, nie może stanąć na czele rodu. W dalszych częściach utworu pojawia się poetyka powieści łotrzykowskiej, następnie pisarz przedstawia krytykę religii, zastanawiając się nad jej istotą i sensem oraz genezą chrześcijaństwa. 

Poetykę Potockiego wyróżnia wszechobecny w utworze humor, dystans oraz ironia zręcznie skierowana w stronę magów, mistyków, inkwizycji czy w przesądy i wiarę w zabobony. Można powiedzieć, iż powieść ta zbiera i sumuje przemyślenia, które przyświecały i którymi kierowali się ludzie epoki oświecenia, Potocki prezentuje bowiem wiele postaci i stanowisk, składających się na kanwę niejednej biografii. 

„Rękopis znaleziony w Saragossie” jest dziełem wybitnym i ponadczasowym, o czym może świadczyć fakt, iż jest ono tłumaczone po dziś dzień na wiele języków. Jest także najnowocześniejszym i najbardziej innowacyjnym dziełem powstałym w epoce oświecenia.