Zygmunt Krasiński „Nie-Boska komedia” - opracowanie utworu

„Nie-Boska komedia” Zygmunta Krasińskiego to dramat składający się z czterech części. Dwie pierwsze stanowią dramat rodzinny, dwie pozostałe – dramat społeczny. Pierwotnie dramat miał ukazać się pod tytułem „Mąż”. Został wydany przez autora anonimowo w Paryżu. Porusza on problematykę rewolucji, wkładu człowieka w zmianę dziejów historycznych i tego, czy te czyny są zgodne z wolą Boga. Sam tytuł utworu nawiązuje do słynnego dzieła średniowiecznego poety Dantego Alighieri pod tytułem „Boska komedia”. Da się zauważyć pewne analogie pomiędzy tymi dwoma utworami.

„Nie-Boska komedia” to w pierwszych dwóch częściach opowieść o losach romantycznego bohatera, którego pragnienia zostały zrealizowane. Zakochał się i – można by powiedzie: na nieszczęście – ukochana odwzajemniała jego uczucie. Pobrali się i żyli przez jakiś czas szczęśliwie. Zgodnie literackimi praktykami epoki romantyzmu, bohater romantyczny powinien zakochać się bez wzajemności, co go z kolei zabija. W tym przypadku Mąż zdobył to, czego pragnął i szybko się tym znudził. Zabijało go nie miłosne niespełnienie, lecz proza życia, rutyna, a także brak weny twórczej.

Dlatego też bez wahania podąża za zjawą Dziewicy, a podążając za swoimi niespełnionymi pragnieniami, prawie wpada w przepaść. Scena ta przedstawia jedną z głównych potrzeb bohatera romantycznego – potrzebę tego, co niecodzienne, niespotykane, trudno dostępne, niemal nieuchwytne. Część ta stanowi swego rodzaju dramat rodzinny, gdyż poprzez decyzję Męża dochodzi do lawiny wydarzeń – między innymi do obłąkania Żony. Ukazana zostaje tu tragedia bohatera romantycznego.

Z kolei dwie ostatnie części „Nie-Boskiej komedii” opowiadają o społecznym buncie  czy, mówiąc ogólniej, o zjawisku rewolucji. Poprzez postacie Pankracego oraz Hrabiego Henryka autor konfrontuje dwa punkty widzenia na temat historii. Krasiński wprowadza własną historiozofię. Znajdziemy tu ostrą krytykę rewolucji jako zjawiska społecznego. Autor podkreśla, że w rewolucji nie wygrywa nikt. Zawsze znajdzie się kat i zawsze znajdzie się ofiara.

Rewolucja z racji swojej natury nie jest zjawiskiem, które pochwalałby Bóg. Tym samym autor podkreśla, że nie ma ona nic wspólnego z wiarą (dochodzi przecież do rozlewu niewinnej krwi). Zresztą, główny przywódca rebeliantów nie wierzy w Boga, a ściślej rzecz biorąc – sam uważa się za Jezusa Chrystusa. Zakończenie utworu, w którym Pankracy wykrzykuje: „Galilejczyk zwyciężył”, jasno daje do zrozumienia, że bez wiary nie można wygrać.

Ma tutaj miejsce również konfrontacja postaw Pankracego i Hrabiego Henryka. Obaj mają swoje racje, wykładają je sobie podczas inteligentnej dyskusji, w której Pankracy za wszelką cenę próbuje przekonać oponenta do swoich idei. Gdyby udało mu się pokonać wroga merytorycznie, czułby się wygrany pod każdym względem. Ścierają się więc dwie silne osobowości, które chcą mieć wpływ na historię, chcą ją tworzyć. Obaj chcą wprowadzić swoje zamierzenia w rzeczywistość i nic ich przed tym nie powstrzyma. Pankracy jest z pewnością fanatykiem własnych założeń, teorii. Chce zbawić duszę Hrabiego Henryka. Tylko on sam – we własnym mniemaniu – dzięki wygranej z obozem arystokratów (możni tego świata), może odkupić świat.

„Nie-Boska komedia” to także opowieść o poezji i jej miejsca w życiu romantyka. Hrabia Henryk to poeta niespełniony. Nigdy nie napisał dzieła, o którym zawsze marzył. Natomiast jego syn Orcio, któremu na imię dano „poeta”, posiada zdolności poetyckie, co jest przyczyną zazdrości ojca. Syn przejawia wszystkie uzdolnienia, jakich zabrakło ojcu. Orcio poznaje świat poprzez zmysły, zaś Hrabia Henryk tego – mimo usilnych starań – nie potrafi.