Leonardo da Vinci „Mona Lisa” - opis obrazu, interpretacja

„Mona Lisa”, jeden z najsławniejszych obrazów wszechczasów, powstał prawdopodobnie ok. 1503-1505 roku. Jego autorem jest Leonardo da Vinci, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli sztuki renesansu – nie tylko genialny malarz, grafik i rzeźbiarz, ale także wybitny naukowiec, który zajmował się właściwie wszystkimi dziedzinami wiedzy dostępnymi dla człowieka z początku XVI wieku.

Dzieło przedstawia kobietę pozującą do portretu na tle pagórkowatego krajobrazu, której tożsamość stała się przedmiotem spekulacji na wiele stuleci po powstaniu malunku. Tradycyjne źródła mówiły o jego wykonaniu na zamówienie florenckiego kupca, Francesco Giocondo, stąd też dzieło często nazywane jest „La Giocondą”. Portret młodej żony patrycjusza, Lisy Gherardini, miał zawisnąć w domowej jadalni, ostatecznie jednak zleceniodawca, zniecierpliwiony przedłużaniem terminu jego ukończenia, zrezygnował z zakupu. Leonardo da Vinci miał wtedy wywieźć obraz do Francji.

Inne hipotezy mówią o zleceniu przez Giuliana de Medici wykonania portretu pewnej damy z Florencji, którą z całą pewnością nie mogła być Mona Lisa Gioconda. Najbardziej zastanawiające są jednak podejrzenia, jakoby w kobiecym anturażu da Vinci ukrył rysy swojej własnej twarzy, odpowiadające rzekomo w bardzo dużym stopniu rysom postaci z dzieła, które zwykło się uznawać za jego autoportret.

Niemniej z całą pewnością „Mona Lisa” przedstawia popiersie kobiety odmalowane na tle dosyć niezwykłego pejzażu. Jego niespokojny, tchnący nastrojem pewnego rodzaju niebezpieczeństwa charakter, bardzo mocno kontrastuje ze spokojem i statycznością postaci wyeksponowanej na przedzie. Cechą wspólną pomiędzy obydwoma planami pozostaje jedynie dominanta kolorystyczna – barwą nadającą ton całemu dziełu jest ciemna zieleń, rozjaśniająca się u góry w ciepłą żółć, u dołu zaś – przechodząca w najciemniejsze odcienie brązu, a w końcu w czerń. Kompozycja, pomimo portretowego charakteru dzieła, pozostaje otwarta ze względu na rozciągające się za plecami postaci skaliste wzgórza i lasy.

Otwierającym najszersze pole dla rozmaitych interpretacji elementem dzieła jest natomiast tajemniczy uśmiech modelki. Jednym z najnowszych odkryć badaczy sztuki jest stwierdzenie, że kobieta przedstawiona na obrazie była w stanie błogosławionym, na co ma wskazywać element stroju (gazowa woalka opadająca na ramiona), jak i pewne szczegóły anatomiczne charakterystyczne dla kobiet spodziewających się potomka. W obliczu tego odkrycia ów uśmiech zaczęto interpretować jako symptom pewnego rodzaju „wniknięcia w tajemnicę życia”, które jest dane każdej kobiecie doświadczającej macierzyństwa, a pozostaje zamkniętym przed większością mężczyzn, którzy w czasach renesansu – poza niewielką grupą ludzi nauki – nie mieli zbyt szerokiego pojęcia o anatomicznej stronie powstawania nowych istnień. Postać Mony Lisy urasta więc do symbolu nie tylko kobiecości jako takiej, ale również pewnego rodzaju przewagi intelektualnej kobiet nad mężczyznami z uwagi na posiadanie wiedzy o rzeczywistym kształcie „magicznego” procesu przekazywania życia.

Inna, równie odważna interpretacja zasadzająca się na tezie, jakoby modelka posiadała rysy da Vinciego, wyjaśnia tajemniczy uśmiech jako drwinę autora obrazu z oglądających go widzów, którzy dążą do rozwikłania zagadki tajemniczej miny, mając je cały czas przed oczami.

Dzieło po licznych peregrynacjach weszło w posiadanie rządu Francji, obecnie znajduje się w stałej ekspozycji paryskiego muzeum Luwr. Zostało wykonane farbami olejnymi na topolowej desce o niewielkich wymiarach (77 cm x 53 cm), odpowiadających gabarytom jadalni, w której miało pierwotnie zawisnąć.