Futuryzm w literaturze rosyjskiej - omów temat na wybranych przykładach

Futuryzm narodził się na początku XX wieku we Włoszech stanowiąc odpowiedź młodych artystów na sytuację kulturalną tego kraju – zanurzenie w glorii dawnej świetności, która w ciągu kilku wieków artystycznego marazmu zdążyła już przebrzmieć. W związku z tym postulowano odrzucenie tradycji na rzecz teraźniejszości i „momentalności” sztuki, które wiązały się z postulatem aktywizmu i energicznego, „sprężystego kroku” wyzwolonej spod jarzma społecznych ograniczeń twórczej jednostki.

Podobne założenia znakomicie odpowiadały nastrojom panującym w Rosji w przededniu wybuchu rewolucji 1905 roku. Młodzi artyści poparli wówczas bunt klasy robotniczej, którą uważali za grupę wiodącą wśród całego społeczeństwa w warunkach zawrotnego rozwoju cywilizacyjnego i błyskawicznie postępującej mechanicyzacji miast. Futurystów zafascynowała energiczna i aktywna postawa robotników, godna podziwu nawet w świetle brutalnej pacyfikacji powstania i ogromnej ilości ofiar, jakie poniesiono w imię przemian.

W drugim dziesięcioleciu XX wieku futuryzm zdobył w Rosji ogromną popularność, abstrahując na wielu płaszczyznach od osiągnięć tego prądu we Włoszech. Przekształcił się tutaj w bardzo rozległy ideowo i personalnie ruch awangardowy, stąd też w późniejszym czasie historycy sztuki nazwali go Rosyjską Awangardą, rozumiejąc pod tym pojęciem całość stylistycznie i tematycznie wykraczającą poza założenia futuryzmu włoskiego.

W literaturze rosyjskiej ruch futurystyczny rozpadł się na dwie duże frakcje. Pierwszą z nich stanowili tzw. egofuturyści, którzy sprzeciwiali się w swojej twórczości takim koncepcjom estetycznym jak symbolizm, impresjonizm czy realizm. Bardzo ostro atakowali również tradycję historyczną i literacką, negując nawet wartość osiągnięć takich klasyków światowego formatu, jak Dostojewski i Tołstoj. Najbardziej znanymi postaciami tego ruchu byli Igor Siewierianin i Konstantin Fofanow (jego założyciele), a także bardzo popularny w Rosji do dziś poeta Wadim Szerszeniweicz.

Drugim nurtem był tzw. kubofuturyzm, który także sprzeciwiał się artystycznemu realizmowi, naturalizmowi i symbolizmowi. W 1909 roku jego przedstawiciele wydali zbiorową pracę zatytułowaną „Sadzawka Sędziów”, uważaną za pierwszy manifest koncepcji futurystycznych w Rosji. Kubofuturyści realizowali obyczajowe założenia futuryzmu włoskiego, przedstawiając postulaty nowej sztuki poprzez prowokacyjne happeningi, którym nierzadko towarzyszyła atmosfera skandali. Za najwybitniejszą postać tego ugrupowania uznaje się Władimira Majakowskiego, ale z ruchem kubofuturystycznym wiązały się również sylwetki takich wybitnych twórców jak Wielemir Chlebnikow czy Dawid Burliuk.