„Odwilż” w literaturze - Adam Ważyk „Poemat dla dorosłych” - przedstaw zagadnienie na przykładzie utworu

Zakończenie drugiej wojny światowej w 1945 roku oznaczało dla Polaków wprowadzenie ustroju socjalistycznego. Polska znalazła się w rosyjskiej strefie wpływów, co oznaczało początek dyktatury stalinizmu. Życie naukowe i artystyczne nie utrudniała, ale wręcz paraliżowała działalność cenzury, a rozporządzenia rosyjskiego rządu ingerowały w życie osobiste Polaków.

Rządy pełne zakłamania i terroru prowadziła Partia pod przykrywką haseł powszechnej szczęśliwości. W literaturze w tym czasie powstaje wiele powieści produkcyjnych, których głównym celem jest promowanie socjalistycznego utworu. Na ich łamach miała miejsce pochwała pracy,  przedstawiono bohaterów schematycznie: robotnicy przedstawiani byli w pozytywnym świetlne, intelektualistów obrazowano jako wrogów państwa.

Śmierć Stalina w 1953 roku zwiastowała nadchodzącą „odwilż polityczną”. Pierwszym utworem krytykującym ustrój socjalistyczny, opublikowanym w prasie kontrolowanej przez Partię, był „Poemat dla dorosłych” Adama Ważyka. Publikacja wiersza w tygodniku „Nowa Kultura” w 1955 roku wywołała szok w kręgach partyjnych. Podjęto starania o wykluczenie poety ze Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, obwołano go twórcą antyhumanistycznym i antypaństwowym. Wiersz, stanowiący rozrachunek z ideałami ustroju socjalistycznego, cieszył się ogromną popularnością w społeczeństwie; utwór przepisywano ręcznie i podawano go z rąk do rąk.

W „Poemacie dla dorosłych” Adam Ważyk kontrastuje rzeczywistość z ideologicznymi mrzonkami. Pokazuje sylwetki ludzi, którzy gnani obietnicami podążają do Warszawy, aby razem z współobywatelami budować nowy ośrodek przemysłu w Polsce. Jednocześnie poeta opisuje dramat codzienności mieszkańców Nowej Huty - osiedla zbudowanego wzorowo według rozporządzeń nowej władzy. Daje wyraz polityce zakłamaniu, wykrzykując: „Nie uwierzę, mój drogi, że lew jest jagnięciem, nie uwierzę, mój drogi, że jagnię jest lwem”. W ostatniej strofie Ważyk przyznaje, że wolałby podzielać powszechną szczęśliwość i zadowolenie z panującego stanu rzeczy. Zadaje trudne pytanie, nieobce w ówczesnym czasie wielu Polakom: „Czy zabrakło mi dani widzenia, czy daru wygodnej ślepoty?”
Właściwa „odwilż” w literaturze miała miejsce w 1956 roku, kiedy mają miejsce debiuty twórców działających w Literackiej Grupie Współczesność. Korzystając z sprzyjających warunków politycznych, przede wszystkim z zmniejszenia działalności cenzury, na lamach „Życia literackiego” publikują swoje utwory poeci, którzy wcześniej nie mieli takiej możliwości: Stanisław Grochowiak (czołowy przedstawiciel polskiego turpizmu), Andrzej Bursa (nurt kaskaderski), Miron Białoszewski (twórca „Teatru osobnego”), Edward Stachura.