Totalitaryzm a demokracja - porównanie dwóch skrajnych systemów władzy

W historii społeczeństw wykształciły się rozmaite systemy władzy, między innymi wyróżnić możemy totalitaryzm i demokrację – dwa skrajnie różne porządki polityczne. Jeśliby przedstawić na osi systemy władzy, biorąc pod uwagę liczbę zaangażowanego we władzy społeczeństwa i stopień jego wolności, to na dwóch przeciwległych jej końcach umieścilibyśmy właśnie totalitaryzm i demokrację.

Żeby porównać te dwa sposoby sprawowania władzy, można odwołać się do cech totalitaryzmu wyróżnionych przez wybitnych politologów Z. Brzezińskiego i C. Friedricha, a następnie zobaczyć, jak wyróżnione w totalitaryzmie sfery życia kształtują się w ustroju demokratycznym.

Pierwszą cechą totalitaryzmu jest istnienie oficjalnej ideologii, osoby przeciwstawiające się jej są prześladowane, brak tutaj wolności słowa. W przypadku demokracji kluczowym elementem jest pluralizm opinii, wielość stanowisk, sprzecznych nieraz interesów, a wolność słowa jest wręcz koniecznym warunkiem istnienia rządów demokratycznych. Należy też zaznaczyć, że w demokracji nacisk kładziony jest na neutralność państwa, popiera się natomiast każdy przejaw samodzielnego myślenia jednostki.

Drugą wyróżnioną cechą ustrojów totalitarnych jest występowanie jednej, masowej partii, w której władzę sprawuje jednak ograniczona liczba osób. W demokracji natomiast ważne jest, by poza partią rządzącą funkcjonowała opozycja (często nie jedna, ale wiele partii opozycyjnych), która ma na celu ochronę interesów osób niebędących zwolennikami partii sprawującej aktualną władzę.

Monopol rządu na środki masowego przekazu charakterystyczny dla totalitaryzmu byłby niemożliwy w demokratycznych krajach wolności słowa. Wolne media są warunkiem sprawnego przepływu opinii i komunikacji społecznej wielkich grup ludzi, dyskusji i wypracowywania wspólnoty stanowisk, tak ważnej dla sprawnego działania demokracji.

Kolejna cecha totalitaryzmu – terrorystyczny system policyjny. Jest on zjawiskiem skrajnie różnym od środków podejmowanych w demokracjach w celu ochrony praw człowieka i obywatela. Ochrona człowieka oraz kontrola sprawowana przez rządzonych nad rządzącymi nigdy nie dopuści do rozwoju terroru społecznego na terenie demokratycznego państwa, w którym w wszystko powinno odbywać się zgodnie z literą prawa.

Ważnymi cechami totalitaryzmu są także scentralizowane zarządzanie i monopol rządu na broń. O ile w państwach demokratycznych może dojść do pewnej centralizacji władzy w osobie np. prezydenta, to centralizacja ta występuje pod szczegółową kontrolą prawa i nie obejmuje licznych działań możliwych w systemie totalitarnym, gdzie osoba (grupa) pozostająca przy władzy posiada pełnię możliwości decyzyjnych (również w kwestii korzystania z broni).

W XX wieku, ale również czasem i współcześnie występują ustroje totalitarne. Historia pokazuje jednak, że całościowe zniewolenie jednostek nie może trwać długo i w końcu doprowadzi do upadku władzy totalitarnej i wykształceniu się innego ustroju, często demokratycznego, którego najważniejsze elementy to wolność jednostki, praworządność i podział władzy.