Arystoteles - polityka, państwo i jego ustrój. Demokracja według Arystotelesa

Arystoteles – jeden z najwybitniejszych filozofów starożytności, uczeń Platona – podobnie jak jego mistrz prowadził rozważania nad ustrojami państwowymi. Poszukiwanie najlepszego z możliwych ustrojów, w połączeniu z obserwacją kryzysu greckich państw-miast, doprowadziło Arystotelesa do wykształcenia krytycznego spojrzenia na demokrację, w której jednak, w przeciwieństwie do Platona, Arystoteles znajdował pewne pozytywne cechy.

Arystoteles jest autorem klasyfikacji i podziału ustrojów państwowych na dobre i złe. Kryterium podziału jest tu liczba osób sprawujących władzę oraz fakt, komu owe rządy przynoszą najwięcej korzyści (im większa liczba osób korzysta, tym ustrój jest lepszy). Do dobrych ustrojów Arystoteles zaliczył monarchię, arystokrację i politeię. Do złych natomiast: tyranię, oligarchię i, co może wydawać się dziwne, demokrację. Demokracja kojarzona jest z rządami w interesie jak największej części ludu, dlaczego więc Arystoteles stwierdził, że jest ona złym ustrojem?

Według Arystotelesa zaletami demokracji jest niewątpliwie równość wszystkich obywateli oraz wolność wyboru właściwego dla siebie sposobu życia. Zalety te nie mogą być jednak podstawą organizowania społeczeństwa. Mimo wspomnianych cech, demokracja jawi się jako ustrój, w którym władzę sprawują biedni (w przeciwieństwie do innego złego ustroju – oligarchii, w której panują ludzie bogaci), często niewykształceni ludzie. Mimo faktu, że rządy demokracji sprawuje większość obywateli, Arystoteles wskazywał, że korzysta z nich również tylko większość. Z takiego ustroju już tylko krok do tzw. ochlokracji, czyli rządów niekontrolowanego tłumu.

Poszukiwanie najlepszego ustroju doprowadziło Arystotelesa do refleksji, że ustroje kształtują się pod wpływem rywalizacji grup ludzi biednych i bogatych. Jeśli przeważają biedni, rozwija się demokracja, jeśli bogaci – oligarchia. Równowaga między biednymi i bogatymi, istnienie dużej liczby osób o średniej zamożności, stanowi trzecie – i najlepsze – rozwiązanie dla państwa i jest podstawą najlepszego z możliwych ustrojów, mianowicie – politei. Twórcze połączenie zalet demokracji i oligarchii powoduje, że politeia jest harmonijną syntezą demokratycznych ideałów wolności i właściwego dla oligarchii porządku. Warto jednak zaznaczyć, że Arystoteles postulował przewagę elementów demokratycznych nad oligarchicznymi w politei.

Podsumowując stanowisko Arystotelesa wobec ustroju demokratycznego, warto zauważyć, że złagodził on skrajnie negatywną ocenę demokracji wydaną przez Platona. Arystoteles zauważał pozytywne cechy demokracji – przede wszystkim równość, wolność obywateli – i chciał w oparciu o nie budować ustrój najlepszy (politeię), w którym odnosić korzyści będą wszyscy obywatele.