EKPC - Europejska Konwencja Praw Człowieka - treść, cele, znaczenie

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, nazywana też Europejską Konwencją Praw Człowieka (EKPC) lub po prostu Konwencją Europejską, to umowa międzynarodowa zawarta przez członków Rady Europy, mająca na celu gwarancję przynajmniej niektórych – najważniejszych – praw wynikających z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.

Zatem jej istotą była kontrola w zakresie szeroko pojętych praw człowieka. W momencie podpisania dokumentu – 4 listopada 1950 roku – do Rady Europy należało czternaście państw, natomiast by konwencja mogła wejść w życie, wyznaczono granicę ratyfikacyjną, według której umowa musiała posiadać minimum dziesięciu sygnatariuszy. Warunek ten spełniono 3 września 1953 roku.

Ranga Europejskiej Konwencji Praw Człowieka jest bardzo wysoka. Nazywa się ją nawet „klejnotem w koronie” Rady Europy, co tylko podkreśla rolę dokumentu. Potwierdzeniem jest choćby fakt, że ratyfikacja i przestrzeganie założeń konwencji jest niezbywalnym warunkiem przynależności do Rady – zarówno dla starych, jak i ewentualnych nowych członków. W całej historii organizacji jedynie raz zdarzyło się, że państwo zostało z niej wykluczone. Miało to miejsce w roku 1997. Powodem było niedemokratyczne zachowanie władz i ograniczanie swobód obywatelskich na Białorusi.

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności posiada własny katalog gwarantowanych praw, w dużej mierze zbieżnych z tymi zawartymi w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Ujęte są one w kilkunastu artykułach Konwencji: (art. 2) prawo do życia, (art. 3) zakaz tortur, (art. 4) zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej, (art. 5) prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, (art. 6) prawo do rzetelnego procesu sądowego, (art. 7) zakaz karania bez ustawy, (art. 8) poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego, (art. 9) wolność myśli, sumienia i wyznania, (art. 10) wolność słowa, (art. 11) wolność zrzeszania się i stowarzyszania, (art. 12) prawo do zawarcia związku małżeńskiego oraz (art. 13) prawo do skutecznego środka odwoławczego. Poza tymi przyjętymi w roku 1950, Rada Europy ciągle stara się poszerzać zakres konwencji. Czyni to za pomocą dodatkowych protokołów, w sumie czternastu (pierwszy z roku 1952, ostatni z 2010).

Organem wykonawczym konwencji jest Europejski Trybunał Praw Człowieka, mający swą siedzibę we francuskim Strasburgu. Nie podlega on Radzie Europy. Wszelkie kompetencje, jak i samo powołanie tej instytucji sądowniczej wynikają bezpośrednio z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Głównym zadaniem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka jest ochrona praw człowieka poprzez interpretowanie EKPC, a następnie odnoszenie wypracowanych w ten sposób stanowisk do spraw trafiających na wokandę.

Funkcjonują dwie możliwe formy, w jakich złożyć można skargi do Trybunału. Jedna z nich to „skarga międzypaństwowa”, której wnioskodawcą może być państwo-sygnatariusz, druga zaś to „skarga indywidualna”, czyli taka, którą złożyć może zarówno pojedyncza osoba, jak i pewna grupa lub organizacja (pod warunkiem, że jest pozarządowa). By jednak sprawę można było w ogóle rozpatrzyć, musi ona spełnić szereg wymogów ujętych w konwencji europejskiej.