Kodeks - co to jest kodeks? Definicja, rodzaje, przykłady kodeksów

Kodeks (łacińskie „codex” – spis, księga) jest nazwą, tytułem uporządkowanego logicznie zbioru przepisów prawnych, które dotyczą wybranej, określonej sfery życia społecznego człowieka. Warto zaznaczyć, że sam kodeks nie stanowi odrębnego źródła prawa, a kodeksy mogą być wydawane na różnym poziomie aktów normatywnych, np. kodeksy będące w rzeczywistości ustawą lub kodeksy-rozporządzenia. Cechą charakterystyczną kodeksów jest kompleksowe ujęcie danej tematyki w jednym akcie prawnym.

Kodeksy, jako akty prawne zawierające uporządkowane normy, były znane już kilka tysięcy lat temu – w starożytności. Najsłynniejszy z nich to tzw. kodeks Hammurabiego z XVIII w. p.n.e., który jako jedyny zachował się niemal w całości (wcześniej obowiązywały w Mezopotamii przynajmniej trzy kodeksy, które jednak nie przetrwały w większej części do czasów współczesnych).

Kodeks Hammurabiego dzieli się na trzy części – najważniejszy fragment kodeksu zawiera 282 przepisy regulujące stosunki społeczne w wielu dziedzinach życia (prawo karne, rodzinne, majątkowe). Należy dodać, że kodeks opierał się na dwu zasadach: talionu – sankcja powinna być taka sama jak popełnione przestępstwo – a także mutylacji – winowajcy odcinano część ciała, którą popełnił przestępstwo (np. za kradzież odcinano rękę). Przykładowym przepisem kodeksu Hammurabiego jest słynne: „Jeśli obywatel oko obywatelowi wybił, oko wybiją mu”.

Późniejszymi słynnymi kodeksami był m.in. kodeks Napoleona z początku XIX wieku, który w szczegółowy sposób normował kwestie własności i wiele spraw osobowych, np. małżeństwo.

W Polsce wyróżnić można bardzo wiele kodeksów, które dzielą się zależnie od poruszanego tematu (możemy także wyróżnić kodeksy prawa materialnego lub proceduralnego). Przykładowe kodeksy obowiązujące w Polsce to: Kodeks cywilny (w rzeczywistości będący ustawą, opisuje kwestie dotyczące prawa cywilnego, zobowiązań i własności), Kodeks karny (również ustawa, reguluje zasady kary za popełnione przestępstwa, stanowi także katalog przestępstw), Kodeks pracy (również ustawa, opisuje relacje pracodawcy i pracowników, ich wzajemne uprawnienia i zobowiązania, kwestie urlopowe). Przykładem kodeksu jednocześnie będącego rozporządzeniem, a nie ustawą, jest np. Wspólnotowy Kodeks Celny.