Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz” - Koncert Jankiela jako komentarz do polskiej historii

Koncert Jankiela jest szczególnym fragmentem Pana Tadeusza. Niezrównany mistrz cymbałów nie tylko daje w nim popis swej wirtuozerii i umiejętności, zdolności okiełznania instrumentu tak, że jest posłuszny jego woli. Jankiel przede wszystkim opowiada zebranym gościom wydarzenia z najnowszej historii Polski, które były bardzo ważne dla Polaków.

Mickiewicz w tym wyjątkowym pod względem walorów poetyckich koncert wplótł polityczne wydarzenia, polskie tło dziejowe poczynając od roku 1791. Autor poprzez muzykę graną przez żydowskiego karczmarza ocenia przywoływane momenty historyczne.

Polonez Trzeciego Maja, który napełnia radością słuchaczy, ponieważ przywodzi na myśl czas uchwalania konstytucji w roku 1971, która miała stanowić podstawę poprawy w Rzeczypospolitej. Jako kolejna po amerykańskiej nowoczesna konstytucja dawała nadzieję na równość i zmniejszenie praw nietykalnej dotąd szlachty i magnaterii.

Jednak powszechną radość, jaką wywołał polonez, Jankiel bezwzględnie przerywa zgrzytem zapowiadającym wydarzenie, które zburzyło wielkie dzieło konstytucji. Wydarzeniem tym była konfederacja targowicka, zawiązana rok po uchwaleniu konstytucji, w Targowicy, gdzie magnaccy republikanie zebrali się, by walczyć o dawny ustrój, dzięki któremu znów mogliby mieć pełnię swobód. To wydarzenie stało się pretekstem dla Rosjan, by ruszyć zbrojnie na Polskę. Melodia mistrza cymbałów obfitowała w fałszywe dźwięki, bo mówiła o wydarzeniu, które przyczyniło się do drugiego rozbioru kraju.

Takty przywołujące sceny walk, płaczu, wystrzałów, to rzeź Pragi podczas powstania kościuszkowskiego w 1794 roku, kiedy Rosjanie w stolicy Polski bez skrupułów mordowali cywilów z tej dzielnicy. Na czele powstańców stał wówczas Jan Kiliński.

Zryw legionów Polskich, które razem z Napoleonem walczyły o niepodległość Polski.   Postać generała Dąbrowskiego, twórcy legionów polskich, jest tu przywołana jako uosobienie Polski przed rozbiorami i zniewoleniem. Ale jego postać ma także zaszczepić w słuchaczach wiarę w niepodległość odebranego przemocą kraju. Ale przywołana melodia popularnej wśród wojsk piosenki o żołnierzu tułaczu, przypomina o smutnej doli walczących o wolność, o ich tułaczce po Europie i poza nią.

Koncert kończy się Mazurkiem Dąbrowskiego, którego pełne zapału dźwięki mają dać nadzieję na poprawę sytuacji.