Adam Mickiewicz „Dziady” cz. III - scena VIII - opracowanie, interpretacja

Scena VIII trzeciej części „Dziadów” Adama Mickiewicza rozgrywa się w biurze senatora Nowosilcowa (stąd tytuł części – „Pan Senator” oraz „Bal u Senatora”).

Senator siedzi w swoim wygodnym gabinecie i pije kawę. Przybywa doń wiele ludzi, lecz on najczęściej nikogo nie przyjmuje tłumacząc, że jest zajęty.

Początkowo Nowosilcow rozmawia z Doktorem (pierwowzorem tej postaci był August Becu, ojczym Juliusza Słowackiego) na temat antycarskiego spisku odkrytego wśród studentów Uniwersytetu Wileńskiego. Najlepszym rozwiązaniem, które miałoby zapobiegać powstawaniu takich spisków, są według urzędników regularne aresztowania studentów – bez żadnych dowodów. Do rozmowy włączają się zausznicy senatora – Pelikan i Bajkow – by omówić problem Rollisona, który jest przez nich przetrzymywany w więzieniu i męczony. Rollison otrzymał tak surowe bicie, że rozchorował się. Urzędnicy chcą wymyślić odpowiedni sposób poradzenia sobie z tym problemem.

Do gabinetu wdziera się niewidoma matka Rollisona razem z towarzyszącą jej kobietą. Codziennie przychodzą do senatora, lecz nigdy wcześniej nie udało im się z nim spotkać. Stara Rollisonowa błaga Nowosilcowa o zmiłowanie nad jej synem, który jest wszystkim, co jej zostało w życiu. Ona sama nie może zarabiać na swoje utrzymanie z racji kalectwa – do tej pory to syn zajmował się nią. Rollisonowa wie, że syn cierpi w więzieniu katusze, lecz Nowosilcow nie przyznaje się do znęcania nad nim. Twierdzi, że w ogóle Rollisona nie zna, lecz obłudnie obiecuje starej kobiecie, że zajmie się jej sprawą. Niewidoma wychodzi, a senator wespół z Doktorem rozważają możliwe sposoby  pozbycia się Rollisona.

Scena balu jest jak gdyby rozwinięciem sceny wcześniejszej. Bohaterowie dzielą się na dwie grupy: strona prawa to m.in. Dama, Młody Człowiek,  Matka, Bestużew, Justyn Pol i in. Strona lewa – m.in. Regestrator i żona, Pułkownik, Sowietnik, Gubernator, Student i in. Rozmowa dotyczy przede wszystkim rosyjskiego społeczeństwa, goście podlizują się Nowosilcowowi. Choć po cichu go przeklinają i natrząsają się z niego, prawią mu nieszczere komplementy. Pani Rollison i ksiądz Piotr dyskutują na temat upozorowanego samobójstwa Rollisona – został on wypchnięty przez okno swojej celi, lecz szczęśliwie udało mu się przeżyć.

Scena VIII ukazuje obraz polskiego społeczeństwa, które dzieli się na prawdziwych patriotów całym sercem pragnący wyzwolenia ojczyzny i walczący o to, oraz grupę kosmopolitów, którym nie zależy na odzyskaniu niepodległości, dbają wyłącznie o własny komfort i interesy. Dopóki żyje im się dobrze, wygodnie i bogato rozbiór i okupacja nie mają znaczenia. Brakuje też odwagi.