Adam Mickiewicz „Dziady” cz. IV - charakterystyka Księdza

Ksiądz jest jedną z dwu głównych postaci IV części „Dziadów” Adama Mickiewicza. Przeciwstawiona została mu postać Gustawa – to właśnie ideowy spór pomiędzy ich prezentowanymi przez nich postawami stanowi główny motyw tej części dramatu.

Ksiądz jest, jak możemy wywnioskować, duchownym prawosławnym (ma dzieci). To człowiek o bardzo rozwiniętym zmyśle zdrowego rozsądku. Z całą pewnością wychowany w ideologii oświeceniowej, ksiądz wierzy w rację rozumu ponad racją emocji – tylko rozum jest w jego mniemaniu w stanie zapewnić światu porządek, harmonię i ład. Charakteryzuje go postawa stoicka, sensu życia dopatruje się w spokojnym dążeniu do świętości. Przekonany jest o Boskiej wszechmocy, wobec której człowiek i jego indywidualne życie są bytami bardzo efemerycznymi, mało znaczącymi w ogólnym rozrachunku: „(...) Człowiek nie jest stworzony na łzy i uśmiechy,/ Ale dla dobra bliźnich swoich, ludzi./ Jakkolwiek w twardej Bóg doświadcza probie,/ Zapomnij o swym proszku, zważ na ogrom świata”. Ksiądz jest zatem oświeceniowym racjonalistą, który w potrafi połączyć swe przekonanie o wyższości rzeczy doświadczalnych empirycznie nad złudnymi fantazmatami  z wiarą i religią.

Nie sposób mówić o postaci Księdza pomijając postać Gustawa. Bohaterowie ci stanowią swoje wzajemnie dopełnienie, a jednocześnie – najgłębszy kontrast. Gustaw jest widmem, reprezentującym postać romantycznego kochanka, który przez nieszczęśliwą miłość popełnił samobójstwo. Stanowi idealną przeciwwagę dla Księdza – kieruje się emocjami, jest porywczy i wybuchowy. Jednak za swoją zgubę wini także romantyczne lektury, które czytywał za życia. Oskarża je o wzniecenie w nim potrzeby osiągnięcia ideałów, które w rzeczywistym świecie nie istnieją. Mówi: „(...) zwichnęły osadę mych skrzydeł/ I wyłamały do góry/ Że już nie mogłem na dół skręcić lotu”.

Postaci Księdza i Gustawa reprezentują dwie skrajne postawy i filozofie życiowe. Żadna z nich nie wydaje się w całości odpowiednia i warta polecenia jako metoda na dobre życie – wartościowa zdaje się przede wszystkim zdolność do powściągliwości i umiejętność odnalezienia „złotego środka” pomiędzy martwym rozumiem i palącymi ogniem emocjami.