Sofokles „Król Edyp” - charakterystyka Edypa

Ktoś o opuchniętych kostkach u stóp - brzmi imię tej tragicznej postaci. Kiedyś uwięziony i okaleczony, przez resztę życia borykał się z obrzmiałymi kostkami. Czemu poeta nadał mu imię, na które mógł zapracować dopiero po swoich narodzinach? Nie wiadomo. Jednakże imię to najmniejsze z jego zmartwień. Edyp przypomina biblijnego Hioba, z jedną zasadniczą różnicą: żadna wiara, żadna modlitwa ani nadzieja, nie były w stanie zmienić fatum, jakie zawładnęło całą jego przyszłością. Raz poznawszy złą prawdę o sobie i swoich losach, mógł jedynie wykonywać wolę okrutnych bogów. Mimo woli stawał się zabawką, igraszką z palcach tych, którzy władali czasem i przestrzenią. Ale co tak naprawdę wiadomo o Edypie?

Edyp był bohaterem dwóch z trzech tragedii należących do „Cyklu Tebańskiego” stworzonego przez Sofoklesa. Był również jednym z bohaterów cyklu sztuk teatralnych stworzonych przez  Ajschylosa (jednakże ta twórczość nie doczekała naszych czasów). Wiemy również, że był synem Lajosa i Jokasty, miał czworo dzieci i że żywota dopełnił w Kolmass. Ale tak mogłaby się zakończyć opowieść o zwykłym i nudnym obywatelu, a nie o kimś, kto zasłynął w niezliczonych mitach, kto przetrwał to, czego przetrwać się nie da, kogo prowadziło szczęście w walce z potworami i łamigłówkami, przed którymi klękały najtęższe umysły, wreszcie nie ktoś, od kogo los regularnie się odwracał, by zwieńczyć swoje dzieło krwią i smutkiem. A jednak Edyp, tuż przed śmiercią wypowiada takie oto słowa: „Powimo wszystkich prób, mój wiek starczy i szlachetność serca, każe mi przyznać, że jestem szczęśliwy” (Sofokles, „Edyp w Kolonie”).

Bogowie zawsze mają rację. Gdyby choć raz okazało się, że jej nie mają, marny los tego, kto śmie powiedzieć to na głos. Gdyby wydarzenia potoczyły się inaczej niż zapowiedzieli, od czego jest boska moc, jak nie od zmieniania przeszłości i przyszłości tak, aby było wygodniej.  Bogowie zawsze się nudzą; są perwersyjni.  Jak inaczej można by nazwać fakt, że przed narodzinami dziecka zapowiadają jego los i skazują tym samym na nienawiść ojca i dożywotnie kalectwo? Oczywiście to tylko wierzchołek góry lodowej.

Lajos, ojciec nienarodzonego jeszcze Edypa, dowiedział się w wyroczni, że jego syn będzie przyczyną jego śmierci. Targany resztkami skrupułów nie zabił malca, ale kazał za to przebić mu stopy i uwięzić w górach. Służący, jak to zwykle ze służącymi bywa, postanowił inaczej, ocalił brzdąca, zaniósł go pastuchom, ci z kolei zadbali o to, by wkrótce stał się przyrodnim synem króla Koryntu. Edyp dorósł i udał się do Delf, gdzie wieszczka oznajmiła mu, że własnymi rękami zabije swojego ojca, a własna matka stanie się jego żoną. Bohater , zchowując rozsądek, którego na ogół mu nie brakowało, uciekł jak najdalej od Koryntu, gdzie przecież królował jego dobry ojciec. Czyżby okazał się przebieglejszy od bogów? Nic podobnego. W drodze do Teb spotkał starca, któy nie ustąpił mu drogi; zabił go więc. Kiedy dotarł do miasta, okazało się, że w okolicy grasował potwór, Sfinks, którego ofiarami byli mniej bystrzy mieszkańcy, nie mający szczęścia w odpowiedzi na zagadki zadawane przez potwora. Oczywiście, Edyp wyszedł z pojedynku ze Sfinksem zwycięsko (dzięki bogom, którzy zesłali mu proroczy sen).  Edyp ocalił miasto, okrzyknięto go bohaterem i dano Jokastę, siostrę Kreona, za żonę. Spłodził z nią czworo dzieci. Najgorsze miało dopiero nadejść.

Na Teby zaczęły spadać nieszczęścia. Od Wróżbity Tejrezjasza dowiedział się Edyp, że to kara za kazirodztwo i ojcobójstwo, jakiego się dopuścił. W wyniku krótkiego śledztwa dowiedział się, że zaiste tak się stało: przypadkowo zabił swojego ojca, a ukochana żona to zarazem jego matka. W akcie rozpaczy oślepił się i sam skazał na wygnanie, w którym towarzyszyła mu córka Antygona.

Edyp jest popędliwy i pożądliwy. Unosi się dumą, która staje się ważniejsza niż życie, a w imię grzechów, które ledwie pamięta (zabójstwo ojca) albo nie żałuje (małżeństwo z Jokastą) pozbawia się wzroku. Człowiek bywa fałszywy, tak bardzo, jak pozwala mu na to jego inteligencja. Bywa przewrotny i zaborczy. A Edyp nie wyróżniał się niczym szczególnym. Był taki sam, jak inni.