Adam Mickiewicz „Dziady” cz. IV - problematyka utworu

Problematyka IV części „Dziadów” Adama Mickiewicza skoncentrowana jest przede wszystkim na miłości. Ta część dramatu jest de facto wielkim monologiem Gustawa na temat miłości romantycznej. Jego postawie przeciwstawiona została postawa Księdza – oświeceniowego racjonalisty i stoika.

Gustaw pozwolił swej wielkiej miłości rządzić własnym życiem. Zaczytany w romansach („Nowa Heloiza” Rousseau i „Cierpienia młodego Wertera” Goethego), bohater przez całe życie pragnął dotrzeć do ideału, który okazał się – koniec końców – fikcyjny. Gustaw poszukiwał miłości idealnej, boskiej kochanki, lecz rzeczywistość przyniosła mu tylko rozczarowanie. Zagubiony w sferze marzeń, nie potrafił poradzić sobie z realiami otaczającego go świata, jego ukochaną wydano za mąż za innego mężczyznę, natomiast bohater popadł w obłęd. Ostatecznym ciosem był dla niego widok ukochanej z mężem: nie mogąc sobie poradzić z ogromem swej miłości, Gustaw popełnił samobójstwo. Jako widmo został skazany na błąkanie się po ziemi, lecz w dalszym ciągu posiadał wiarę w miłość – według niego miał zostać połączony z ukochaną po jej śmieci.

Mickiewicz nie podaje nam jasnego wyjaśnienia odnośnie powodu śmierci Gustawa. Być może była to wina panujących stosunków społecznych, nie pozwalających mu na małżeństwo z ukochaną, może to ona złamała jego serce, godząc się na ślub z innym. Może to wpływ przeczytanych książek popchnął bohatera do strasznego czynu, a może to po prostu jego własne ogniste emocje poniosły tutaj winę. Gustaw analizuje swą przeszłość, starając się dotrzeć do prawdy. Ponadto przestrzega innych przed podjęciem jego drogi życiowej.

Konfrontując postać widma z postacią Księdza, autor przedstawia spór „czucia” i „rozumu”. Jednak nie jest ów spór całkowicie jednoznaczny. Obaj są skrajnymi przedstawicielami dwóch przeciwstawnych światopoglądów, lecz można zauważyć, że Gustaw gardzi już romansami, a Ksiądz po uświadomieniu sobie, że jego gość jest upiorem, przyznaje, iż istnieje na świecie coś więcej, aniżeli tylko elementy doświadczalne empirycznie i rozumowo.