Wisława Szymborska „Dwie małpy Bruegla” - interpretacja i analiza wiersza

Wiersz „Dwie małpy Bruegla” opowiada o hipotetycznym egzaminie maturalnym zdawanym przed zwierzętami. Temat matury to historia ludzi: „Tak wygląda mój wielki maturalny sen:/ siedzą w oknie dwie małpy przykute łańcuchem,/ za oknem fruwa niebo/ i kąpie się morze./ Zdaję z historii ludzi,/ Jąkam się i brnę”.

Podmiot liryczny opanowany jest przez nastrój niepewności i zakłopotania. W historii gatunku ludzkiego jest wiele elementów przemocy, krwawych epizodów czy wojen. Niezbyt chlubną kartę zapisała ludzkość w stosunku do zwierząt, naszych braci mniejszych, jak uczy Ewangelia. Dowodem na złe traktowanie zwierząt przez człowieka jest choćby wspomniany obraz Bruegla. Dwie małpy siedzą w oknie muru, za którym widać zatokę i pływające łódki. Małpy przykute są łańcuchem do kółka, przymocowanego do okna. Nie mogą uciec. Trudno o lepsze przedstawienie dwóch, przeciwstawnych, pojęć: wolność i niewola. Łatwo wyobrazić sobie, że zdawanie egzaminu przed taką komisją jest szczególnie trudne – małpy doświadczyły na swojej skórze złego traktowania przez ludzi. Dlatego podmiot liryczny „jąka się i brnie”. Trudno jest mówić o wielkich odkryciach czy osiągnięciach ludzkości komuś, kto od człowieka doznał tylko krzywd i upokorzenia: „Małpa wpatrzona we mnie, ironicznie słucha”. Drugie ze zwierząt drzemie, a kiedy egzaminowany milknie, pobrzękuje łańcuchami, jakby w podpowiedzi. Tak kończy się wiersz Wisławy Szymborskiej.

Warto zastanowić się nad następującym sensem utworu: matura to przecież egzamin dojrzałości, tak określa się ten test po szkole średniej, umożliwiający młodym ludziom wstęp na studia. W wierszu nie ma żadnej wskazówki, że egzamin dotyczy właśnie młodych. Może autorka chciała zwrócić uwagę na to, że egzaminy z ważnych tematów powinniśmy zdawać przez całe życie. Co jest zaś istotniejszego od zagadnienia wolności czy niewoli, sumienia, dobra i zła? Rolą poezji jest również, oprócz wielu innych funkcji – estetycznej, zabawowej – przypominanie o kwestiach najważniejszych. W tym kontekście umieścić można obraz Petera Bruegla oraz wiersz Wisławy Szymborskiej. Utwór poetki potraktować można także jako gorzką refleksję na temat stosunki ludzi do zwierząt.

Inspiracją dla Szymborskiej był obraz flamandzkiego mistrza namalowany oszczędnymi środkami artystycznymi, ale bardzo poruszający. Również Szymborska w oszczędnych słowach, bez nadmiaru środków artystycznych, wyraziła swoją refleksję na temat dzieła Bruegla oraz relacji ludzi i zwierząt.

Wiersz składa się z dwóch zwrotek, oddzielonych dwuwersowym interwałem. Nie ma rymów, zastosowano niewiele środków artystycznych – głównie przenośnie: „fruwa niebo”, „kąpie się morze”.