Władysław Reymont „Chłopi” - charakterystyka porównawcza Hanki i Jagny

„Chłopi” Władysława Reymonta to wielostronny i panoramiczny obraz wsi polskiej pod zaborem rosyjskim w XIX w. Na plan pierwszy powieści wysuwa się przedstawiona z całą precyzją i dokładnością gromada wiejska, na tle której pisarz prezentuje całą galerię pierwszo- i drugoplanowych postaci. Każda z nich ma własne, indywidualne życie psychiczne, są to osoby złożone i dynamiczne, nierzadko zmieniające się pod wpływem ciężkich doświadczeń życiowych. Na szczególną uwagę zasługują dwie, niezwykle ciekawe kreacje kobiece: Jagna Paczesiówna i Hanka Borynowa. Można powiedzieć, że są one jak ogień i woda. Jest na pewno więcej cech, które dzieli te bohaterki, ale dokładniejsze przyjrzenie się ich wiejskiej egzystencji pozwala znaleźć elementy zbieżne w ich psychice.

To, co je na pewno łączy (a raczej kto) to Antek Boryna - kochanek jednej, a mąż drugiej. Jagna to córka Dominkowej. Gdy ją poznajemy, ma dziewiętnaście lat i nie cieszy się dobrą opinią w Lipcach. Jagustynka zwraca uwagę na jej ważną cechę: Jagusia jest niezwykle kochliwą osobą. Rozpieszczana przez matkę, która folguje córce, a synów trzyma twardą ręką, staje się przedmiotem zgryźliwych uwag gromady lipieckiej. Poza tym, jej niepospolita uroda i dbałość o strój przykuwa uwagę mężczyzn, a w kobietach budzi wielką zazdrość. ,,Ślicznie jej było, jakoby zorze namotała na swoich lnianych włosach; a one modre oczy tak rozgorzały z radości, aż fiołkowy cień padał od nich na twarz pokraśniałą; uśmiechała się do siebie, aż ludzie poglądali na nią, taka była urodna i tak młodość i zdrowie biło od niej”. (Tom I, s. 63).

Dziewczyna biernie poddaje się woli matki i bez zastanowienia zgadza się na małżeństwo z podstarzałym wdowcem - Maciejem Boryną. Dzięki temu staje się jedną z najbogatszych kobiet we wsi, co jeszcze bardziej podsyca zawiść ludzką. Jagna wyróżnia się na tle pozostałych postaci również rzadko spotykaną wrażliwością na piękno przyrody i zmiany w niej zachodzące. Bardzo często odczuwa niepokój w sercu, jest niezdecydowana, nie ma jasno sprecyzowanych uczuć i pragnień: ,,Mogła to zmiarkować, co się jej stało? Jeno czuła, iż ją cosik rozpiera, podrywa i ponosi, że oto poszłaby na kraj świata, gdzie oczy poniosą, gdzie jeno powiedzie ta tęskność niezmieżona”. Dziewczyna ma artystyczny zmysł, potrafi pięknie wykonywać ozdoby świąteczne, budzą one zachwyt nawet wrogo nastawionych do niej kobiet. Słucha też z zapartym tchem opowieści Rocha i brzmienia organów kościelnych, które przenoszą ją w odległy świat fantazji.

Jej miłość do Antka okazuje się olbrzymią fascynacją cielesną z jednej strony, a z drugiej - potężnym uczuciem determinującym jej sposób zachowania się i myślenia. Nie przeszkadza Jagnie, że mężczyzna jest synem Macieja, że ma żonę i dzieci. Poddaje się bez reszty i bez opamiętania mocy miłości. Nie trwa to jednak długo. Z czasem to wydawałoby się  niezniszczalne uczucie ulatnia się gdzieś, a dziewczyna znajduje sobie nowy obiekt zainteresowania. Jest nim syn organiściny, przyszły kleryk - Jaś. Jagna codziennie bywa w kościele, by wpatrywać się jak w obrazek w urodziwego chłopca. Rozbudza w nim nieznane dotąd uczucia, które są przyczyną jego utrapień i źródłem wyrzutów sumienia. Matka Jasia nie potrafi jednak patrzeć biernie na to, co się dzieje i skutecznie zapobiega jakimkolwiek spotkaniom młodych. Dziewczyna nie poprzestaje jednak na tym i znowu ulegając sile popędu, zawiera bliższą znajomość z wójtem. Staje się to główną przyczyną, dla której zostaje w haniebny sposób wygnana ze wsi.

Jest to postać niejednoznaczna w ocenie. Wśród cech pozytywnych, takich jak: brak pazerności, artystyczna dusza, młodopolska wrażliwość, bohaterka ma również wiele wad, przede wszystkim nie jest zdolna do samooceny i nie wyznaje żadnych zasad moralnych. Przeciwieństwem Jagny jest Hanka. Kobieta przechodzi metamorfozę pod wpływem nieszczęść jakie na nią spadły. Gdy ją poznajemy jest zwykłą, nieco przewrażliwioną oraz skłonną do łez matką i żoną. Podobnie jak jej mąż - Antek Boryna, czuje się skrzywdzona przez starego Macieja, który żadną siłą nie chce dać zapisu synowi. Zresztą teść odnosi się do niej lekceważąco, nie ceni jej jako kobiety. Po wymuszonej przeprowadzce do ubogiego ojca coś w niej pęka. Ciągle słyszane głosy o zdradzie męża, jego obojętność na los jej i dzieci, brak perspektyw na lepsze jutro, zmuszają kobietę do zmiany swojej postawy wobec życia. Bierze więc los w swoje ręce i nie bacząc na nic jak lwica walczy o przetrwanie swoich małych. Czuje wręcz głód pracy, garnie się do niej ze wszystkich sił, hartuje się w cierpieniu i upokorzeniu doznanym od męża. Co więcej, nie przestaje go kochać. Czuje żal za doznane krzywdy, ale nie potrafi stłumić w sobie uczuć do Antka. I to właśnie one są głównym motorem jej działań.

Ciężka praca, zaradność, spryt, zapobiegliwość zaczynają być doceniane przez mieszkańców wsi i przez Macieja, który z czasem pozwala jej wrócić na gospodarstwo, a co więcej, upoważnia ją do korzystania z wszystkich pieniędzy. Hanka dba również o chorego teścia i z wielkim poświęceniem zajmuje się jego majątkiem. Zapomina o poniżeniu i bólu doznanym od męża i przyczynia się do jego uwolnienia z więzienia. Zyskuje też wiele w jego oczach, a to stanowi spełnienie jej pragnień. Ma szlachetne i dobre serce, pierwsza wyciąga rękę na zgodę do Jagny, pomaga biednej siostrze Weronce i bierze starego Bylicę do siebie. Jedyne, co można jej zarzucić to brak dbałości o swój wygląd, chciwość czy skłonność do kłótni, ale te wady można tłumaczyć jej sytuacją życiową. Jest to niewątpliwie najciekawsza postać w polskiej literaturze. Te dwie kreacje kobiece tak różne i złożone, stanowią niezwykle zajmujące studium ludzkiej psychiki.