Sławomir Mrożek „Tango” - Artur w kręgu buntowników. Rodzaje buntu w literaturze - opracowanie

Artur jest jednym z bohaterów „Tanga” Sławomira Mrożka. W utworze reprezentuje on trzecie pokolenie, a co za tym idzie – jest przedstawicielem zupełnie innego światopoglądu niż jego poprzednicy. W dodatku obyczajowość starszych budzi w nim obrzydzenie, to staje się powodem buntu, który ma doprowadzić do przywrócenia dawnego ładu społecznego (w tym wypadku rodzinnego). Jednakże czynniki zewnętrzne (zdrada Ali) doprowadzają go do zmiany priorytetów. Ostatecznie, zamiast doprowadzić swój bunt do końca, ginie on zupełnie przypadkowo, a poniesiona przez niego ofiara nie ma większego znaczenia. Jak wygląda bunt Artura w odniesieniu do innych przykładów tego zachowania przedstawionych w literaturze?

Temat postawy buntowniczej nie może być omawiany bez przytoczenia historii o pierwszej postaci, która ośmieliła się przeciwstawić panującemu porządkowi i woli bogów – od Prometeusza. Tytan widząc ciężką sytuację ludzi i męki, jakie przechodzą na ziemi, postanowił nieco poprawić ich sytuację i, wbrew woli Zeusa, ukradł ogień z Olimpu i wręczył go nędznemu stworzeniu ulepionemu przez niego z gliny. Dodatkowo nauczył ludzi cennych umiejętności: przetapiania metali, wytwarzania oręża itp. Oczywiście rozsierdziło to największego z bogów, który uważał, że takie przywileje dostępny winny być tylko dla bogów. Zeus nie wahając się, ukarał Tytana, nakazując przykuć go do skały, gdzie za dnia sęp wyjadał mu wątrobę, a by męka była nieskończona – organ odrastał każdej nocy. Cierpienie to miało trwać 30 000 lat, ale przerwał je Herakles, zabijając ptaka z łuku.

Kolejnym przykładem buntu, który warto przytoczyć może być postawa bohatera trzeciej części „Dziadów” Adama Mickiewicza. Przeciwstawia się on Bogu, który, jego zdaniem, nie jest w stanie dać ludziom szczęścia. Mężczyzna domaga się „rządu dusz”, dzięki czemu miałby poprowadzić ludzi ku wolności. Jego postawa pociąga za sobą określone czyny – na płaszczyźnie werbalnej wypowiada wojnę Stwórcy. Bluźniercze słowa: „Ja bym mój naród jak pieśń żywą stworzył ./ I większe niźli ty zrobiłbym dziwo / Zanuciłbym pieśń szczęśliwą” pokazują, że bohater nie tylko równa się z Bogiem, ale próbuje pokazać, że stać go na dokonanie czegoś wspanialszego. Ta pełna pychy postawa doprowadza go do upadku, ostatecznie okazuje się, że wyroki boskie są niepodważalne.

Co łączy te postawy? Przede wszystkim każda z nich pokazuje, że pójście pod prąd wymaga wielkiej odwagi i determinacji. Zdecydowanie się na krok mający zmienić rzeczywistość jest dziełem trudnym, często kończącym się klęską (a co najmniej karą). Artur pragnie zmienić istniejący ład (a raczej jego brak), Prometeusz chce wspomóc człowieka, a celem Konrada jest przywrócenie ludziom szczęścia i wolności. Bunt każdego z nich wyrasta z braku zgody na rzeczywistość, którą zastali. Jednak w swoich działaniach są oni osamotnieni, okazuje się, że ciężko jest „wyrwać” innych ze stanu zakorzenienia w określonym sposobie bycia.

Bunt Artura może wydawać się najmniej znaczący. Konrad i Prometeusz sprzeciwiają się najwyższym z istot, bohater „Tanga” próbuje natomiast zasiać ziarno zmiany w ludzkich umysłach. Nie sięga on tak wysoko jak postaci wspomniane wcześniej, jednak w swoim sprzeciwie chce posłużyć się małżeństwem – aktem, który miałby przywrócić porządek, rozpocząć tworzenie nowego ładu. Prometeusz stara się dokonać zmiany poprzez konkretne działanie – kradzież świętego ognia. Działanie Konrada ma natomiast na celu postawienie go, jako dawcy nowej idei, w centrum.

Każdy bunt może być powodowany innymi pobudkami. Może być poświęcony słusznej sprawie (Prometeusz), może mieć na celu osiągnięcie prywatnej korzyści (Adam i Ewa pragnący poznać tajemnice dostępne tylko Bogu). Postaci podejmujące się takiego wyzwania także mogą się różnić. Są przecież wśród nich bohaterowie odważni i charyzmatyczni, ale są również tacy, których bunt jest indywidualny, nie pociąga za sobą innych (np. Werter, który rozgrywa wszystko sam).

Jednakże cechą wspólną wszystkich tych działań jest nie tylko to, że najczęściej kończą się one tragicznie dla postaci podejmującej się takiego czynu, ale także to, iż bunt naprawdę może zmienić rzeczywistość, a w innym wypadku dać chociaż ideę, która może stać się podwaliną takiego procesu.