Twórczość Adama Mickiewicza - Patriotyzm w twórczości Mickiewicza. Omów na wybranych przykładach

Twórczość Adama Mickiewicza powstawała w okresie zaborów. Poeta wiele miejsca poświęcał sprawom narodowym, ukazując prześladowania swego narodu ze strony zaborcy, gloryfikując przykłady bohaterstwa patriotów, a także starając się ocalić tożsamość narodową Polaków.

Sytuacja polityczna Polski w epoce romantyzmu sprawiła, że jej najwięksi twórcy nie mogli nie odnieść się do spraw narodowych. Podczas gdy literatura europejska skupiała się na wewnętrznych rozterkach bohaterów i ich nieszczęśliwych miłościach, literatura polska szybko odeszła od werterowskiego typu bohatera i wykreowała własny, bliższy bajronicznemu ideał.

Ewolucja bohatera romantycznego w polskiej literaturze to przede wszystkim zasługa Adama Mickiewicza i jego patriotycznej postawy. W IV części „Dziadów” stworzył postać Gustawa, typowego romantycznego kochanka, który umiera z powodu nieszczęśliwej miłości do kobiety. W III części dzieła poeta ukazuje Gustawa, który zapisuje na ścianie więziennej celi słowa: „Gustawvus obiit M.D. CCC. XXIII/ [..] / Hic natus est Conradus/ M.D. CCC. XXIII”, co jest oficjalnym zerwaniem z typem werterowskim. Konrad nadal jest bohaterem romantycznym, uczuciowym, wrażliwym indywidualistą, człowiekiem wybitnym, nieprzeciętnym, zmienia się jednak jego system wartości. Już nie osobiste uczucie pochłania go całkowicie, ale troska o zniewolony kraj. Ojczyzna zajmuje miejsce kochanki w jego sercu. Miłość Konrada jest jednak nie mniej żarliwa, i - tak jak Gustawa doprowadziła do samobójczej śmierci - jego wiedzie do bluźnierstwa.

Mickiewicz kreuje więc nowego bohatera, ale skazuje go na klęskę. Indywidualizm, droga, jaką obrał, by wyzwolić ojczyznę, okazują się nieprzystające do rzeczywistości. Konrad jest godny podziwu, niezaprzeczalnie jest patriotą, ale nie stanowi wzoru do naśladowania. Stąd kolejna kreacja bohatera romantycznego, zawarta w „Panu Tadeuszu”. Mickiewicz zrywa tu diametralnie z werterowskim prototypem, atakując zbytnią wrażliwość, niemoc i indywidualizm. Jego bohater przechodzi metamorfozę i ze szlachcica watażki staje się czynnym działaczem. Zwalcza w sobie dumę, która zgubiła Konrada, nie pragnie od razu zbawić milionów, a jedynie zorganizować jak najskuteczniejszy opór carskiej armii. Działalność księdza Robaka dotyczy przygotowania wsparcia kampanii napoleońskiej. Dopiero ten bohater odnosi sukces. Oczywiście, nie może zapewnić Napoleonowi zwycięstwa, ale doprowadza swe dzieło do końca, jednoczy siły polskiej szlachty na Litwie i umiera w poczuciu wypełnionej misji. Niewątpliwie jego osoba może być ukazywana jako wzór właściwej postawy.

Patriotyzm w twórczości Mickiewicza przejawia się też wielokrotnie w przedstawieniu bohaterstwa polskich męczenników za ojczyznę. Liczne tego przykłady odnajdziemy w III części „Dziadów”. Historie Janiszewskiego czy Cichowskiego oraz postawa uwięzionych filomatów to przejaw patriotycznej postawy w obliczu cierpienia. Młodzi patrioci są szlachetni i odważni, chronią się wzajemnie, mimo tortur nie wydają swych towarzyszy. Represje ze strony Nowosilcowa nie są w stanie załamać ich ducha. W tym utworze Mickiewicz daje szerszy obraz polskiego społeczeństwa, a obóz patriotów zestawia ze sprzedawczykami. Oczywiście kosmopolityczna arystokracja układająca się z zaborcą została przedstawiona jednoznacznie negatywnie.

Obok przykładów niezawinionego cierpienia Mickiewicz zawarł w swych utworach wiele obrazów bohaterstwa w walce. Doskonałym przykładem jest postać Ordona z wiersza „Reduta Ordona”. Poeta opisuje jego śmierć jako akt najwyższego poświęcenia. Dowódca niewielkiego oddziału, kiedy już losy bitwy są przesądzone na niekorzyść Polaków, decyduje się na desperacki krok wysadzenia składu z amunicją. Woli zginąć niż dać wrogowi broń. Oparty na historii autentycznej obrony reduty wiersz mija się z prawdą w kwestii śmierci Ordona, który w rzeczywistości ocalał, ale daje przykład waleczności i odwagi patriotów. Inny przykład takiej bohaterskiej walki znajdziemy w „Grażynie”: księżniczka, która nigdy nie władała mieczem, rusza do walki przeciw zorganizowanej armii krzyżackiej, byle tylko powstrzymać swego męża przed dopuszczeniem się zdrady narodu.

Jeszcze inną formą patriotyzmu jest próba ocalenia polskości, polskiej kultury, historii, języka podjęta już przez samego Mickiewicza. Odnajdziemy ją właściwie w każdym utworze wieszcza, jednak najsilniej zarysowuje się ona w „Panu Tadeuszu”. Epopeja napisana na emigracji, zrodzona z tęsknoty za dawną Litwą, unieśmiertelnia obrazy dawnych obyczajów i krajobrazów. Taką szczęśliwą ojczyznę zapamiętał Mickiewicz z dzieciństwa i taką pragnął widzieć w przyszłości.