Stanisław Przybyszewski „Confiteor” - opracowanie utworu

Przybyszewski był najbardziej zagorzałym w okresie Młodej Polski wyznawcą skrajnego estetyzmu modernistycznego, którego kwintesencją było hasło ,,sztuka dla sztuki”. W 1899 roku na łamach krakowskiego ,,Życia” publikuje słynny manifest pt.: ,,Confiteor” (z łac. „wyznaję”), w którym przedstawia własny projekt sztuki wyzwolonej spod rygorów społecznych i moralnych, mającej wartość w samej sobie. Ta rozprawa teoretyczno - literacka przyniosła mu wielki rozgłos i popularność.

Manifest rozpoczyna się od zaznaczenia przez poetę (który występuje w imieniu większej zbiorowości, o czym świadczy używana w całym tekście liczba mnoga), że nie zamierza wchodzić w polemikę z sądami różnych estetyków, ale obejmując redakcję nad pismem chce nadać mu właściwy kierunek. Uważa, że sztuka nie jest pięknem lecz ,,odtworzeniem tego, co jest wiecznym”, odtworzeniem duszy we wszystkich jej przejawach. Wyraźnie odżegnuje się od tworzenia utworów okrytych płaszczykiem tematów moralno- narodowych czy społecznych. Dla artysty wszelkie przejawy duszy dobre czy złe, piękne, czy brzydkie są równomierne, powinny być odtwarzane więc według potęgi z jaką się przejawiają. ,,Artysta zna tylko (…) potęgę, z jaką dusza na zewnątrz wybucha”. Sztuka jest odbiciem duszy, jest celem samym w sobie, jest absolutem i dlatego nie może być na usługach żadnej idei. Przybyszewski przeciwstawia się otwarcie wszelkiej tendencyjności, służalczości sztuki, wplatania treści patriotycznych, moralnych, społecznych do utworów. Czyniąc to spychamy sztukę na samo dno, poniżamy ją, ,,artysta, który to robi, niegodny jest miana artysty”. Poeta nie godzi się na sztukę tworzoną pod publikę, na spłycanie fabuł tekstów, upraszczanie ich, by prostaczkowie mogli je pojąć: ,,Dla ludu chleba potrzeba, nie sztuki, a jak będzie miał chleb, to sam sobie drogę znajdzie”. Sztuka w tym pojęciu staje się czymś sakralnym, jakąś religią, której najwyższym kapłanem jest artysta - siła i moc, prorok i mag, który przenika najgłębsze tajemnice wszechświata, ,,sam filozof, szatan, Bóg i wszystko”, który nie służy żadnej idei, nie podlega żadnym sądom. Można mu wszystko wybaczyć, stoi poza ziemskim prawem. Tylko plebejusze i dorobkiewicze wg Przybyszewskiego chcą zapłaty za swoją sztukę, poklasku i uznania. Uważa, że artysta czerpie największą siłę ze swojego narodu, z rodzinnej ziemi, ze swojej rasy, to właśnie w twórcy przejawia się najpełniej duch narodu.

W ostatniej części swoich wywodów ,,Smutny Szatan” przedstawia kilka punktów dotyczących technicznej strony redakcji. Uważa, że utwory nie powinny być dawane za bezcen, że należy nauczyć publiczność płacenia za dobra kultury. Chce utrzymać pismo na jak najwyższym poziomie, informacje w nim podawane mają być rzetelne i wyczerpujące, ,,naszym ideałem jest pismo jednolite, bezwzględne, nie wahające się ani na jedną, ani na drugą stronę”.

To wyznanie wiary młodopolskiego twórcy było najodważniejszym młodopolskim manifestem, który wyznaczył kierunek i kształt sztuki na wiele kolejnych lat.