Bolesław Prus „Antek” - opracowanie noweli

Bolesław Prus należy do czołowych przedstawicieli pozytywizmu – epoki, która przyniosła nowe spojrzenie na literaturę i rolę pisarza, obierając za swój nadrzędny cel stworzenie nowego, oświeconego społeczeństwa, świadomego swojej przynależności narodowej i gotowego walczyć o własną suwerenność, zwłaszcza intelektualną. Większość utworów ówcześnie powstałych miała jasno określone zadanie: pokazać problem, zasygnalizować jakąś kwestię, zmusić do refleksji i działania ludzi, którzy mogliby coś zmienić.

Takim utworem jest „Antek” Prusa. Pisarz podejmuje w nim niezwykle ważne zagadnienie: los i przyszłość wiejskich dzieci, które pomimo wielkiego talentu i chęci pozbawione zostają – z powodów od nich niezależnych – szansy na edukację i godne życie. Jest to historia dzieciństwa oraz dojrzewania chłopskiego dziecka, syna ubogiej wdowy, która pracą własnych rąk walczy o strawę dla trójki swoich pociech.

Główny bohater noweli, Antek, był od najmłodszych lat niezwykle ciekawy świata. Interesowało go wszystko, prócz pracy w gospodarstwie czy na polu. Uwielbiał wpatrywać się w tajemniczy wiatrak znajdujący się po drugiej stronie Wisły. Z czasem zaczął strugać z drewna własne wiatraczki, potem domki i inne „zabawki”. Był bardzo zdolny i bystry, szybko się uczył. Matka posłała chłopca do szkoły, jednak poziom edukacji w niej pozostawiał wiele do życzenia, a gdy nie było czym zapłacić nauczycielowi, postanowiła zabrać syna z, i tak mało owocnych, nauk. W międzyczasie zmarła młodsza siostra Antka, Rozalka. Za radą wiejskiej znachorki została włożona do chlebowego pieca. Miała wyjść z niej choroba, a wyszła... biedna, dziecięca duszyczka.

Następnie Antek trafia na sześcioletnią naukę fachu do kuźni. Spotyka go tu jednak kolejne rozczarowanie: kowal dba przede wszystkim o to, by jego uczniowie za szybko nie nauczyli się zawodu, a gdy bystry Antek po półtorarocznym terminowaniu umie już podkuć sam konia, oddala samouka od wszelkich prac w kuźni. Chłopak postanawia wrócić do domu. Nadal struga swoje chatki, wiatraki, które zaczyna kupować szynkarz i sprzedaje je w okolicy. Nikt jednak nie pomaga młodzieńcowi rozwinąć jego talentu: „(...) Alboż kto pielęgnuje polne kwiaty, dzikie gruszki i wiśnie, choć niby wiadomo, że przy staraniu i z nich byłby większy pożytek?”. Chłopak zakochuje się bez pamięci w pięknej żonie wójta. Ta jednak otoczona licznymi adoratorami, nie zwraca na niego uwagi. Tymczasem na wieś spada nieszczęście – wylewa Wisła, a największą szkodę ponosi matka Antka. Chłopak jest zmuszony opuścić wieś i szukać chleba w świecie, by ulżyć rodzinie. Wiesza jeszcze tylko drewniany krzyżyk w kościele i powierza swoją głęboko ukrytą w sercu miłość Bogu.

Znamienne są końcowe wersy noweli, w których narrator zwraca się do czytelników, by spotykając na swojej drodze wiejskiego chłopca, który „szuka zarobku i takiej nauki, jakiej między swoimi nie mógł znaleźć”, nie odmawiali mu pomocy.

Utwór Prusa jest niezwykle poruszający i piękny. To historia jednego z tysięcy takich dzieci w dziewiętnastowiecznej polskiej wsi, które nie miały szans na lepsze jutro, pozbawione były jakiejkolwiek pomocy i których przyszłość – pomimo wielkiego talentu i zdolności, jakie dzieci posiadały – była wielką niewiadomą. To również smutny obraz ówczesnej wsi polskiej: ludzi ciemnych, przesądnych, walczących o przetrwanie, strawę dla rodziny, nieoświeconych biedaków, których celem życia było przetrwanie kolejnej zimy. Ludzi, którym należało nieść „kaganek oświaty”. Którym trzeba było pomóc.