James Macpherson „Pieśni Osjana” - opracowanie utworu

W roku 1760 doszło do wydania „Pieśni Osjana” w języku angielskim. Domniemanego tłumaczenia dzieła podjął się James Macpherson. Utrzymywał on, że podczas naukowych badań literackich, przypadkowo odnalazł stary rękopis autorstwa niejakiego Osjana – średniowiecznego szkockiego barda. Podobno napisał on kilka pieśni, których tłumaczenia podjąć się miał James Macpherson – szkocki poeta. Pieśni odniosły niemały sukces nie tylko w Europie, ale i na całym świecie. Stały się także zalążkiem zjawiska nazywanego osjanizmem.

Kiedy prawda o kłamstwach „tłumacza” ujrzały światło dzienne, rozpętała się straszliwa afera. Podkreślano jednocześnie niemal genialność oszusta, który w tak udany sposób stworzył największą literacką mistyfikację wszech czasów. Utwór wydano jako poemat o tytule: „Fingal, starodawny poemat epicki w sześciu księgach, wraz z kil­ku innymi wierszami, ułożonymi przez Osjana, syna Fin­gala, przetłumaczony z języka gaelskiego”. Dodatkowo Macpherson napisał jeszcze dwie rozprawy na temat epoki, w której miał żyć autor pieśni – Osjan.

Utwór został wydany, kiedy Szkocja znajdowała się w niekorzystnej sytuacji politycznej – Szkocja utraciła niepodległość na rzecz Anglii. Sam utwór w Szkocji został odebrany z mieszanymi uczuciami. Przeważnie jednak Szkoci zachwyceni byli twórczością Osjana. Mówi się, że dzieło było cytowane nawet w kościołach, tak często jak Szekspir czy prorok Izajasz. Pochwalano przede wszystkim wzniosłość dzieła oraz jego niespotykaną nigdy wcześniej romantyczność oraz sentymentalizm.

Dla całego świata pieśni te były swego rodzaju objawieniem, które najprawdopodobniej walnie przyczyniło się do powstania romantyzmu. Z pewnością dzieło to dało podwaliny pod epokę europejskiego romantyzmu w literaturze. Świadczyć o tym może na przykład wspomnienie tych „ksiąg zbójeckich” w „Cierpieniach młodego Wertera” J. W. Goethego (prekursor literatury okresu Sturm und Drang).

„Pieśni Osjana” to wielki poemat o szkockich wojownikach oraz o wojnie czterech narodów – Norwegów, Irlandczyków, mieszkańców wysp Orkadów i Szetlandów oraz Szkotów. Naród szkocki został tutaj przedstawiony jako niezwykle mężny i odważny. Głównym bohaterem utworu jest Fingal – wielki wódz Morwenu, który kreowany jest na nadczłowieka zdolnego do pokonania największych zagrożeń spływających na Szkocję. Bronił głównie zakorzenionego w Szkocji świata celtyckiego. Akcja utworu rozpoczyna się od smutnej, melancholijnej pieśni Fingala, który zbolały patrzy na koniec swojego rodu. Przeszłość jest ukazana w bardzo pozytywnym świetle, natomiast przyszłość jawi się jako nieodgadniona, przez co niebezpieczna.

W swojej żałobnej pieśni Osjan, syn Fingala opowiada o nieszczęśliwych losach obecnej miłości oraz upadku człowieka, który teraz jest mały i słaby. Jego melodii słucha Malwina, a później syn jednego z przyjaciół Osjana. To na nim leży teraz rola przekazania młodszym pokoleniom pieśni schorowanego starca, który w swoich czasach był bohaterem. „Pieśni Osjana” to utwór owiany nutką nostalgii, smutku i żalu. Nic już nie jest takie, jakie było kiedyś. Osjan i Fingal są reprezentantami tego, co przeminęło bezpowrotnie, za czym dusza ludzka tęskni.

„Pieśni Osjana” to jedne z najbardziej wyróżniających się pism nowożytnych, które jednak zachowały pewne cechy (stylizacje) charakterystyczne dla utworów starożytnych, przez co  wierzono w zapewnienia Jamesa Macphersona o rzekomym tłumaczeniu tego dzieła z języka gaelskiego. Niemniej jednak utwór ten wywołał sensację i znacząco wpłynął na narodziny romantyzmu. Szkoci do tej pory dumni są z dzieła uznanego za wybitne.