„Szewcy” Witkacego - cechy dramatu awangardowego

Dramat awangardowny znacząco różni się od dotychczasowej definicji gatunku. Oczywiście samo pojęcie dramatu w znaczącym stopniu ewoluowało od czasów powstania gatunku, coraz mocniej rozluźniając swoje wymogi odnośnie jego formy i znaczenia merytorycznego. Na długo przed Witkacym zrezygnowano z antycznej zasady trzech jedności, wymogu decorum, definitywnego rozdzielenia elementów tragicznych i komicznych. Na przestrzeni wieków rodzaj ten ulegał stopniowym modyfikacjom i transformacjom, jednak dramat awangardowy (a zwłaszcza dramat Witkacego) posiada pewne cechy, wyróżniające go spośród innych przykładów.

Dramat XX wieku odznacza się przede wszystkim obecnością estetyki groteski. Tak też jest w przypadku dramaturgii Witkacego. „Szewcy” w dużym stopniu wpisują się w jego ideę Czystej Formy, zakładającą wyższość formy dzieła nad jego warstwą znaczeniową. Głównym celem sztuki ma być wytrącenie jej odbiorcy z oków zastanego toku myślenia i wtłoczenia go w ramy zupełnie nowego sposobu postrzegania świata. Można porównać to ze starożytnym pojęciem katharsis, lecz nie chodzi tutaj o poczucie oczyszczenia, lecz o zupełne wytrącenie z równowagi i sprowadzenie przeżycia artystycznego do wizji rodem z sennych fantasmagorii. Witkacy postulował ideę sztuki dla sztuki, odrealnionej i skupionej sama na sobie.

„Szewcy” są znakomitym przykładem dramatu awangardowego (nawet jeśli nieznacznie mijają się z założeniami Czystej Formy). Przedstawione postaci wydają się schematami (wrażenie to potęguje dobranie ich nazwisk do ich cech charakterystycznych). Akcja pozbawiona jest wyraźnego związku przyczynowo-skutkowego; często nie istnieje żadne logiczne wytłumaczenie dla postępowania bohaterów (tutaj przoduje księżna Irina). Szczególnie nowatorski jest język „Szewców” - Witkacy wkłada w usta robotników mieszankę typowych dla ich klasy wulgaryzmów i elementów gwarowych, połączonych ze stylem wysokim, literackim. Również same postaci są dwubiegunowe - Sajetan Tempe jest szewcem, cytującym Leibniza i innych filozofów. Używane w ogromnych ilościach neologizmy wzmagają wrażene dziwności. Narastająca z biegiem akcji atmosfera absurdu i groteski całkowicie odrealnia świat przedstawiony, stając się tym samym nośnikiem Czystej Formy.