Naród polski w literaturze i sztuce. Obraz narodu polskiego w utworach: „Rota” Konopnickiej, „Krzyżacy” Sienkiewicza i na obrazie Matejki „Bitwa pod Grunwaldem”. Opracowanie

W pozytywizmie jednym z głównych tematów poruszanych przez literaturę i sztukę była polskość. O ile jednak w poprzedniej epoce nawoływano do walki zbrojnej o wolność kraju, nawet jeśli ta miałaby być od początku skazana na niepowodzenie, o tyle artyści pozytywistyczni starali się umacniać morale Polaków, przypominając im lata świetności Polski, jej spektakularne zwycięstwa, sukcesy polityczne. Takim ważnym momentem w dziejach naszego kraju była z pewnością bitwa pod Grunwaldem – ogromny sukces wojsk Władysława Jagiełły, który w 1410 roku pokonał Krzyżaków dowodzonych przez Wielkiego Mistrza Ulryka von Jungingena. Historia tej bitwy, jej przebieg i okoliczności zostały utrwalone przez polskich twórców i wykorzystane „ku pokrzepieniu serc” narodu polskiego.

Do wydarzeń z XV wieku odwołuje się w swojej „Rocie” Maria Konopnicka. W utworze tym autorka przekonuje, że „krzyżacka zawierucha” rozpadnie się w pył przed polskim Duchem. Nie bez przyczyny autorka przywołuje tu właśnie Krzyżaków. Po pierwsze budzi to od razu skojarzenia z grunwaldzkim zwycięstwem, dzięki czemu momentalnie nasuwają się skojarzenia z jednym z największych sukcesów zbrojnych Polaków. Po drugie, Zakon Krzyżacki był zakonem, którego pełna nazwa brzmiała: Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie. Oznacza to, że swoje korzenie miał w Niemczech. A przecież Konopnicka w „Rocie” wypowiada się właśnie przeciwko germanizacji. Kiedy czytamy utwór, skojarzenia nasuwają się same: jeśli prawie 500 lat wcześniej („Rota” została opublikowana w 1908 r.) Polacy byli w stanie pokonać Niemców pod Grunwaldem, będą w stanie sprzeciwić się temu narodowi także teraz, gdy Polska jest pod zaborami.

Podobną funkcję miała pełnić powieść „Krzyżacy” Henryka Sienkiewicza. Ten jeden z najważniejszych polskich powieściopisarzy epoki pozytywizmu konstruuje całą fabułę swojego utworu wokół konfliktu polsko-krzyżackiego. Oczywiście jest to tylko tło do wydarzeń rozgrywających się w powieści – wątku miłości Zbyszka i Danusi, której poszukiwać wyrusza nieskazitelny polski rycerz, gdy dziewczyna zostaje uwięziona przez Krzyżaków. Jednak w powieści odnajdujemy także pochwałę postawy rycerskiej. Zbyszko przede wszystkim służy swojemu krajowi. Oczywiście, przeżywa cierpienie z powodu utraty ukochanej, podejmuje postanowienie pomszczenia jej, jednak kiedy tylko pojawia się potrzeba podjęcia walki w imię wolności ojczyzny, stawia się pod Grunwaldem wraz z kwiatem polskiego rycerstwa, aby bronić swojego kraju.

Sama bitwa zostaje opisana bardzo dokładnie. Przywołuje Sienkiewicz postaci najważniejszych uczestników tej bitwy: Ulryka von Jungingena, Władysława Jagiełły, księcia Witolda, Zawiszy Czarnego. Autor z najdrobniejszymi detalami  relacjonuje przebieg walk, opisuje wygląd wojsk obu stron konfliktu. Sienkiewicz nie jest tu stronniczy, choć może to tylko nasze złudzenie spowodowane jego dbałością o autentyzm. W całej powieści dopatrzeć możemy się schematycznego przedstawienia postaci. Polscy rycerze, w tym przede wszystkim główny bohater – Zbyszko z Bogdańca, są idealizowani, przedstawiani niemal bez skazy, jako wzory cnót. Krzyżacy natomiast pokazani zostali jako postaci okrutne, bez skrupułów. Takie rozwiązanie miało na celu właśnie podniesienie na duchu narodu Polskiego, pokazanie Polakom, że są w stanie przeciwstawić się złej sile, jaką wcześniej stanowili Krzyżacy, a w pozytywizmie – zaborcy.

Temat Bitwy pod Grunwaldem pojawia się także w polskim malarstwie. Jeden z najsławniejszych pozytywistycznych malarzy, Jan Matejko, przedstawił na obrazie ten fragment bitwy, w którym widać już, że szala zwycięstwa przechyla się na polską stronę. Na płótnie „Bitwy pod Grunwaldem” w centrum widzimy postać księcia Witolda, który trzyma uniesione do góry tarczę i miecz, jakby w geście triumfu. Za nim pokazana została upadająca chorągiew krzyżacka i powiewająca w górze chorągiew polska. To symboliczny znak zwycięstwa Polaków nad wrogiem. W bitewnej zawierusze na plan pierwszy wybija się też postać Ulryka von Jungingena, który rozpaczliwie, z przerażeniem w oczach broni się przed ciosami. W ten sposób obraz Jana Matejki dowodzi wielkości Polaków, ich siły i zdolności do odnoszenia zwycięstw. Polacy na obrazie odnoszą zwycięstwo, dzięki czemu współcześni Matejce mogli uwierzyć, że Polsce uda się wyzwolić także spod panowania okupantów.

Trzy omówione wyżej dzieła literatury i sztuki to przykłady przedstawiania narodu polskiego. Polacy pokazani są w nich jako naród niezłomny, który nie poddaje się bez walki, którego ducha nie jest w stanie złamać nawet największa potęga. We wszystkich dziełach pokazane zostały sceny polskich zwycięstw, co mogło przypominało narodowi o jego waleczności i dawało odbiorcom nadzieję na to, że w końcu naród polski odzyska wolność.