Boże Narodzenie - geneza, historia, znaczenie

Boże Narodzenie jest jednym z najważniejszych świąt w chrześcijaństwie. Upamiętnia ono przyjście na świat Jezusa Chrystusa – Syna Bożego. Tradycyjnie obchodzi się to święto 25. grudnia, jednak nie wiadomo dokładnie, czy ten dzień odpowiada rzeczywistej dacie narodzin Mesjasza. Dopiero z III wieku pochodzą bowiem pierwsze zapiski wskazujące, iż w ten dzień wypadają urodziny Jezusa Chrystusa.

W Rzymie, gdzie w III wieku obchodzono już Boże Narodzenie, data 25. grudnia stała się po reformach cesarza Aureliana także datą celebracji innego święta, mianowicie Sol Invictus. Oba święta współistniały ze sobą, by w końcu święto chrześcijańskie zdominowało to pogańskie. Dodatkowym potwierdzeniem owej daty narodzenia miało być święto Zwiastowania, a więc poczęcia Jezusa Chrystusa, mające przypadać na dzień 25. marca, czyli równo dziewięć miesięcy przed datą Jego narodzin. Obliczenia te sporządził opierając się na starorzymskich źródłach XIX-wieczny badacz L. Duchense.

Koniec grudnia to także czas obchodzenia Saturnaliów, czyli rzymskiego święta na cześć Saturna – boga rolnictwa. Celebracja wiązała się ze szczególnym okresem przesilenia zimowego, który istotny był także dla starożytnych Rzymian. Znany jest także kult narodzin Mitry – bóstwa mitologii indyjskiej, którego narodziny również przypadają na 25. grudnia. Kwestia owego świątecznego dnia jest więc bardzo złożona i zawiera w sobie mieszankę wierzeń płynących z różnych religii.

Jak wiadomo, Jezus Chrystus urodził się w Betlejem, jednak istnieją dwa miasta o tej nazwie, różniące się jedynie drugim członem: jedno z nich to bowiem Betlejem Judzkie i to tam miały miejsce Boskie narodziny. Najczęstszym u nas, bo zeuropeizowanym przedstawieniem owego miejsca narodzin, jest drewniana stajenka, jednak bardzo wczesne źródła (II w.) podają, że miejscem urodzenia Pana Jezusa była skalna grota.

Po wprowadzonym w owym miejscu pogańskim klucie w II w., chrześcijańską cześć przywróciła mu cesarzowa św. Helena, która w IV w. wzniosła tam bazylikę, która niestety spłonęła, jednak już w VI w. została odbudowana za sprawą cesarza Justyniana. Bazylika ta ma dwa ołtarze – jeden usytuowany w miejscu, gdzie stał żłóbek. Po wielu perypetiach, jeden ołtarz po dziś dzień należy do prawosławnych Greków, drugi do katolików.

Dla dzisiejszych chrześcijan nieodłącznym składnikiem Bożego Narodzenia jest pasterka, czyli msza święta odprawiana o północy w dniu Narodzenia Pańskiego. Wyrażać ma wspomnienie o pasterzach zmierzających do żłóbka i modlących się w drodze.

Wstępem do Bożego Narodzenia jest Wigilia, a więc uroczysta kolacja, którą spożywa zgromadzona rodzina w wieczór poprzedzający dzień Bożego Narodzenia. Tradycyjnie potrawy składające się na wieczerzę powinny być postne, a ich liczba według różnych tradycji powinna być nieparzysta, bądź też być równa dwunastu.

Przed rozpoczęciem tej uczty domownicy wypatrują pierwszej gwiazdki, z której pojawieniem się mogą dopiero zasiąść do stołu. Gwiazdka przypominać ma tą betlejemską, która wskazywała drogę do żłóbka Mędrcom ze Wschodu (lub też Trzem Królom). Wigilii nie można zacząć bez podzielenia się opłatkiem, który jest współczesną formą przaśnego chleba.

Święta Bożego Narodzenia obfitują w liczne symbole i tradycje, które swoje korzenie mają w pogańskich obrzędach, jakie z czasem zostały przystosowane do wersji chrześcijańskiej. Na przykład choinka obwieszana świecidełkami znana była już w tradycji celtyckiej, a wręczanie prezentów charakterystyczne było dla wyznawców Mitry, którego to urodziny także przypadały na dzień 25. grudnia.

Z wręczaniem prezentów związany jest dziś święty Mikołaj, który historycznie niewiele ma wspólnego z komercyjnym brzuchatym brodaczem wskakującym do kominów. W różnych rejonach Polski zamiast św. Mikołaja prezenty dają: Dzieciątko, Gwiazdka, Aniołek bądź Dziadek Mróz.