Symbole Bożego Narodzenia - ich znaczenie i opis

Święta Bożego Narodzenia są jednymi z najważniejszych w tradycji chrześcijańskiej. Obchodzone na cześć narodzenia Jezusa Chrystusa, posiadają dwojaką wymowę: przede wszystkim jest to dzień radosny, gdyż wiąże się z obietnicą odkupienia ludzkości, z drugiej jednak zawiera w sobie niepokój oraz trwogę, chrześcijanie wiedzą bowiem, jaką drogę będzie musiało przejść Dzieciątko, aby Boży plan mógł się spełnić.

Święta Bożego Narodzenia obfitują w rozmaite symbole, które uświadamiać nam mają elementy istotne w celebracji tych wyjątkowych dni. Każdy z nich powinien przypominać zgromadzonym chrześcijanom o historii, jaka jest związana z Bożym Narodzeniem, tworząc jednocześnie symboliczną opowieść o losach Chrystusa. W zależności od kraju lub regionu symbole bożonarodzeniowe mogą się różnic, jednak generalnie odwołują się one do podobnych wyobrażeń.

Nieodłącznym elementem Bożego Narodzenia jest choinka. W dzisiejszych czasach żadne dziecko nie wyobraża sobie świąt bez tego iglastego drzewka. Jednak tradycja ubierania świerczków nie jest tak stara, jak można by przypuszczać. Zwyczaj ustawiania drzewek w mieszkaniach przyjął się w Polsce dopiero na przełomie XVIII i XIX wieku i przyszedł do nas z Niemiec.

Wcześniej istniała co prawda tradycja ustawiania drzewek w przedsionkach kościoła, gdzie choinki te zwane „rajami” symbolizowały jabłoń przytaczaną w Starym Testamencie. Właśnie od rajskiego drzewa te kościelne roślinki przybrały swoją nazwę. Iglak oprócz odniesienia do drzewa wiadomości dobra i zła symbolizował także odradzanie się nowego życia i podkreślał główne wydarzenie świąt, a więc narodzenie się Jezusa Chrystusa.

Wraz z ustawianiem choinki pojawił się zwyczaj ozdabiania jej różnymi świecidełkami i zabawkami. Najpierw robiły to wyłącznie dzieci ze szlacheckich rodzin, następnie tradycja ta rozprzestrzeniła się także na niższe warstwy społeczeństwa.

Ozdoby wieszane na gałązkach także miały swoje znaczenie. Związane z symboliką rajskiej jabłoni były jabłuszka umieszczane na gałęziach. Także łańcuch odwoływał się do starotestamentowej tradycji – symbolizował węża, który skusił Ewę, by zerwała jabłko. W innych regionach natomiast łańcuchy wyrażać miały więzy rodzinne, które w okresie Bożego Narodzenia miały być szczególnie silne. Gwiazda umieszczana na szczycie drzewka miała natomiast przypominać gwiazdę betlejemską, która prowadziła pastuszków do żłóbka, w którym urodził się Pan Jezus, a pomalowane na złoto orzechy – dostatek i dobrobyt. Popularne dzwoneczki odsyłać miały do dobrej nowiny o Narodzeniu Pańskim, małe aniołki miały chronić dom i rodzinę, natomiast świeczki lub lampki, które były jednym z najważniejszych świątecznych symboli, wyrażały wiarę w Boga jako światłość świata.

Ważnym symbolem jest także szopka ustawiana w kościołach i często w centralnym miejscu w domach. Upamiętnia ona stajenkę, w której przyszedł na świat Pan Jezus. Przybiera różne formy – od skleconej z desek budki, po wykutą w skale grotę. Nieodłącznymi towarzyszami narodzin Chrystusa miały być zwierzęta, a zwłaszcza wół i osioł. Ideę zwierząt gospodarczych spopularyzował św. Franciszek z Asyżu, który rozpowszechnił pogląd, jakoby Pan miał się urodzić w „zwierzęcych” warunkach. Osiołek ponadto ze względu na swoje przeznaczenie zwierzęcia pociągowego symbolizował przyszłą mękę Chrystusa niosącego krzyż na Golgotę, wół zaś stał się znakiem zwierzęcia ofiarnego.

Do stajenki według tradycji przyjść mieli Trzej Królowie (lub według innej wersji – Mędrcy ze Wschodu) z różnych stron świata, co znaczyć miało uznanie oraz hołd złożony Chrystusowi przez przedstawicieli różnych kultur i narodów. Do dzisiaj przedstawia się ich jako mężczyzn trzech ras ludzkich: białej, żółtej i czarnej. Nieśli oni dary w postaci mirry, kadzidła i złota. Złoto oznaczać miało królewskość, panowanie oraz cześć, kadzidło będące mieszanką ziół i wspaniale pachnące odsyłało do cnót moralnych, natomiast tajemnicza mirra – która była niczym innym jak wonną żywicą – oznaczała nieskończoność oraz poświęcenie.

Do skromnych, a nawet ubogich warunków, w jakim przyszło Jezusowi spędzać pierwsze dni życia, odwołuje się także sianko, jakie kładzie się pod obrus podczas wieczerzy wigilijnej. Ma ono upamiętniać poświęcenie, na które zdobył się Chrystus, przyjmując ludzkie ciało i cierpiąc tak jak ludzie.

Sama Wigilia, a więc uczta spożywana symbolicznie w wieczór poprzedzający narodzenie Jezusa, także zawiera sporo symboli. Rozpocząć może się ona nie wcześniej, niż z momentem pojawienia się na niebie pierwszej gwiazdki, która odsyła do gwiazdy betlejemskiej, według której kierowali się Trzej Królowie w drodze do stajenki.

Według tradycji posiłek powinien zawierać dwanaście potraw symbolizujących dwunastu apostołów, a sama kolacja jest pośrednim nawiązaniem do uczt, które organizowali pierwsi chrześcijanie na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy, tak więc także i on, odbywana co roku, odsyła do ostatniego posiłku, jaki spożył Pan Jezus ze swoimi uczniami.

Opłatek, jakim dzielimy się przed przystąpieniem do posiłku, to także symbol odwołujący się do Ostatniej Wieczerzy, kiedy to Chrystus dzielił się chlebem ze swoimi uczniami. Stanowi on więc zapowiedź ofiary, a także pokoju i zgody, jakie ta ofiara ma przynieść całemu światu.

Przed pojawieniem się pierwszej gwiazdki należy według niektórych tradycji umieścić gałązkę jemioły pod sufitem lub frontowymi drzwiami – w ten sposób gospodarz może być spokojny, że w jego dom nie uderzy piorun, a całujący się pod nią domownicy i goście mieli przez cały rok żyć w zgodzie i pomyślności.

Symbolika Bożego Narodzenia jest naprawdę bogata i z pewnością zasługuje na szczegółowe opracowanie, tym bardziej, że różni się ona w zależności od kraju, regionu, a nawet miasta lub rodziny. Mimo tych zróżnicowań, wspólnym mianownikiem jest oczywiście radość z Narodzenia Pańskiego.