Biblia pauperum - co to jest Biblia pauperum? Funkcje, geneza, definicja

Biblia pauperum to termin pochodzący z języka łacińskiego, który oznacza: „Biblia dla ubogich”. Jednak prędko należy rozwiać wątpliwości i przedstawić sprostowanie. Nie chodzi tutaj bowiem o ludzi ubogich materialnie, ale o tych, którzy nie są zbyt dobrze wykształceni i obeznani w kulturze – o ludzi „ubogich duchem”.

Dzisiaj termin Biblia pauperum rozumiany jest na dwa sposoby. Pierwszy odnosi się właśnie do uproszczonej wersji Pisma Świętego, która adresowana była do ludzi niewykształconych i niewykazujących się wielką znajomością kultury. Dzieło takie w sposób skondensowany, opatrzony wyjaśnieniami (często także ilustracjami) przekazywała biblijne wydarzenia. Wydawano je głównie w późnym średniowieczu, kiedy wśród ludzi rodziło się pragnienie wiedzy, jednak ich niskie wykształcenie (często nie umieli oni nawet czytać i pisać) było skuteczną przeszkodą w poznaniu Boga.

Drugie znaczenie terminu Biblia pauperum odnosi się do określonego sposobu wydawania Pisma Świętego. Dzisiaj Biblia pauperum uważana jest za fenomen średniowiecznej kultury. To bogato ilustrowana księga, która zawiera wiele przykładów wczesnośredniowiecznej ikonografii religijnej. Jego celem było wykazywanie związków między Nowym a Starym Testamentem. Układ strony komponowano na zasadzie następstwa (przepowiedni). Prezentowane były dwie sceny pochodzące ze Starego Testamentu oraz jedna z Nowego (znajdowała się ona na środku). Obrazy wywodzące się z tradycji przedchrześcijańskiej miały stanowić zapowiedź tego, co działo się później. Dzięki tworzeniu takich sentencji uwypuklone zostały nierozerwalne związki prawd Starego Testamentu z prawdami Nowego Testamentu.

Należy zwrócić uwagę na to, iż poszczególne strony ówczesnych wydań Biblii pauperum były istnym majstersztykiem sztuki dekoracyjnej i ornamentacyjnej. Najwspanialszym przykładem takiego dzieła jest Biblia pauperum określana mianem „Złotej”. Została ona wydana w XV w. na życzenie hrabiego Alberta Bawarskiego oraz jego żony – Małgorzaty. Egzemplarz ten ozdobiony został złotem i srebrem, a zaprezentowane w nim obrazy stanowią przykład najwspanialszego kunsztu malarskiego.

Warto jeszcze zastanowić się nad pochodzeniem terminu Biblia pauperum. Odnośnie skróconych i uproszczonych wydań Biblii wydaje się on adekwatny, jednakże w kontekście wspaniałych arcydzieł ikonograficznych może jawić się jako nieco krzywdzący dla odbiorców. Źródła podają, że nazwa ta jest przypadkowa i pochodzi z dopisku, który pojawił się na jednym ze średniowiecznych manuskryptów. Termin ten przyjął się więc przypadkowo, ale do dzisiaj jest używany. Jednak jego brzmienie może wydawać się mylące, gdyż najwspanialsze egzemplarze takich wydań wymagały nie tylko wielkiego nakładu materialnego, ale także sporego obeznania z Pismem Świętym.