System normatywny - definicja, rodzaje, przykłady

System normatywny to zbiór norm regulujących zachowanie człowieka w społeczeństwie. Poprzez wskazywanie, jakie czynności są dozwolone, a jakie zabronione, organizuje on życie społeczne i rozstrzyga ewentualne konflikty. Należy zaznaczyć, że nieprzestrzeganie sytemu norm grozi sankcja.

Ze względu na fakt, że społeczeństwa są bardzo zróżnicowane – ludzie zamieszkują rozmaite kraje, uczestniczą w różnych kulturach i różnią się religią – możemy wyróżnić kilka rodzajów systemów normatywnych. Ze względu na źródła norm tworzących system możemy wyróżnić normy: prawne, obyczajowe, moralne i religijne.

System normatywny funkcjonujący na terenie danego kraju to zbiór powiązanych ze sobą norm prawnych. Normy prawne obowiązują jednakowo wszystkich obywateli danego kraju, a ich nieprzestrzeganie kończy się zagwarantowaną przez państwo sankcją. Źródłem norm prawnych są akty prawne, które współcześnie często uchwalane są w ramach procedur demokratycznych. W przeszłości system normatywny – prawny – danego kraju mógł np. całkowicie zależeć od woli króla. Warto dodać, że system normatywny norm prawnych jest zwykle skodyfikowany w postaci odpowiednich dokumentów np. konstytucji.

Innym przykładem systemu normatywnego jest zbiór norm moralnych. Są one często związane z normami określonej religii, a ich źródłem jest Bóg lub np. rozum człowieka. System norm moralnych obrazuje przekonania ludzi na temat tego, co jest dobre, a co złe – dotyczy on określonej grupy ludzi (a nie jak w przypadku norm prawnych wszystkich mieszkańców danego państwa). W przypadku nieprzestrzegania norm moralnych mamy do czynienia z tzw. sankcją rozproszoną, czyli oburzeniem i krytyką środowiska.

Normy religijne wiążą się z przepisami (dogmatami czy doktrynami) danej religii, a ich nieprzestrzeganie wiąże się z sankcją sumienia lub karą otrzymywaną zwykle już po śmierci człowieka. Obowiązują one wszystkich wyznawców danej religii.

System normatywny norm obyczajowych to cały zestaw norm wypracowanych poprzez lata trwania życia społecznego. Normy obyczajowe opisują zwykle, jak się zachowywać w danej sytuacji, co robić i co mówić (np. opisują one sposób obchodzenia świąt czy sposoby przywitania). Łamanie norm obyczajowych skutkuje sankcjami ze strony społeczeństwa – można np. zostać wyśmianym.

Z związku z faktem jednoczesnego funkcjonowania kilku, nieraz regulujących te same dziedziny życia systemów normatywnych, czasem dochodzi do konfliktów między poszczególnymi normami systemów normatywnych. Żeby zminimalizować konflikty, należy doprowadzić do zbieżności norm np. prawnych i moralnych. Jest to jednak kwestia bardzo trudna, a we współczesnym zróżnicowanym społeczeństwa praktycznie niemożliwa do zrealizowania.