Państwo prawa - cechy, definicja, opis. Demokratyczne państwo prawa

Koncepcja państwa prawa wywodzi się z oświecenia. Stanowi przełamanie koncepcji wszechwładnego władcy – suwerena, który jednocześnie stanowił prawo i stał ponad nim. Państwo takie, w którym władza nie dopuszcza stosowania wobec siebie ograniczających ją reguł prawnych, nazywamy państwem prerogatywnym.

W opozycji do państwa rządzonego przez suwerena, państwo prawa (państwo praworządne) opiera się na systemie norm prawnych wiążących w takim samym stopniu obywateli i organy władzy państwowej. Najwyższą władzę stanowi konstytucja (państwo konstytucyjne) oraz ustawy. Normy systemu prawnego są hierarchicznie uporządkowane i spójne. Prawo reguluje na zasadach wyłączności prawa i obowiązki obywateli, działalność organów państwowych, które mogą działać tylko w jego granicach, budżet państwa itd. Ważny wyznacznik państwa praworządnego stanowi sądowa kontrola administracji, sprawowana przez niezawisłe sądy badające działalność administracji państwowej pod kątem legalności a także system sądownictwa konstytucyjnego stojący na straży zgodności aktów niższego rzędu z konstytucją.

Granicę działania państwa prawa stanowią prawa człowieka. Ograniczenia wolności mogą mieć miejsce tylko w ustawach i tylko w razie najwyższej potrzeby. Przestrzegana jest zasada zaufania obywateli do państwa oraz zasada równości wobec prawa. W państwie praworządnym nie istnieją żadnego rodzaju podziały stanowe czy klasowe. Istotną cechę stanowi pewność prawa, zasada związana ze wspomnianym już wyżej wymogiem zaufania obywateli do państwa. Wyznacza ona m.in. regułę niedziałania prawa wstecz („lex retro non agit”), zakaz samowolnego uwięzienia obywatela itp.

Istota państwa prawa wiąże się nierozerwanie z zasadą trójpodziału władz. Trójpodział władz oznacza wykonywanie przez instytucje niezależne od siebie, poddane kontroli politycznej i społecznej, władzy ustawodawczej (stanowienie prawa), wykonawczej (wykonywanie prawa) i sądowniczej (sądowa ochrona prawna).