Starożytny Rzym - ustrój. Cesarstwo rzymskie - instytucje, charakterystyka, cechy

Za początek powstania cesarstwa rzymskiego uznaje się moment upadku republiki rzymskiej. Miało to miejsce w 30 r. p.n.e., w momencie objęcia władzy zwierzchniej nad ludem rzymskim przez Oktawiana, zwanego Augustem. Stało się tak po zwycięstwie Oktawiana nad Markiem Antoniuszem, po zerwaniu drugiego triumwiratu w bitwie pod Akcjum. August objął władzę absolutną nad imperium, którą sprawował przez ponad czterdzieści lat.

Ustrój polityczny, zbudowany przez Oktawiana, jest pryncypatem, czyli systemem, w którym obowiązywała część urzędów pozostałych po epoce republiki. Wszystkie one były przez niego sprawowane, miał władzę teoretycznie zależną od uchwał senatorów, w praktyce jednak wprowadził ustrój, w którym bez względu na nomenklaturę dzierżył władzę absolutną. Zniesiona została instytucja zgromadzenia ludowego, co stanowiło cechę charakterystyczną zmian ustrojowych w stosunku do dawnej republiki.

Oktawian August jako obywatel rzymski cenił sobie tradycję polityczną oraz rzymskie instytucje państwowe. Skupił w swoich rękach niemalże wszystkie godności państwowe, co sprawiło, iż nastąpiło sukcesywne przekształcenie ustroju republikańskiego w monarchiczny. Jako trybun ludowy miał możliwość zawetowania każdej podjętej przez senat ustawy. Poprzez pełnienie funkcji cenzora sam wybierał skład senatu, w którym objął honorowe stanowisko pierwszego senatora. Był dowódca armii, która gwarantowała jego potęgę i zapewniała ciągłość władzy. W okresie panowania pierwszego princepsa zwiększona została inicjatywa ustawodawcza senatorów.

August kontrolował prowincje – zarówno w aspekcie politycznym, jak i ekonomicznym. Proces egzekwowania podatków w prowincjach przeprowadzał w sposób skuteczny, ale bez oznak gnębienia ludności. Wykazywał duży szacunek dla osiągnięć kulturowych innych narodów oraz tolerował inne wyznania i religie. Przeprowadził proces zmian systemu administracji państwowej – część urzędów wywodzących się z okresu republikańskiego utraciła przywileje i znaczenie na arenie politycznej, natomiast wyboru i mianowania nowych urzędników dokonywał August osobiście. Zreformowanie struktur wojskowych doprowadziło do utworzenia regularnej, zawodowej armii. Dominował kult władcy jako jednostki, był on uważany za boga zesłanego na ziemię.

Oktawian nie miał synów, natomiast wyznaczył na swojego następcę Tyberiusza. Kolejni cezarowie kontynuowali politykę monarchiczną, przez długi okres czasu cesarstwo funkcjonowało sprawnie, rozwijając się gospodarczo i kulturowo. Jednakże ustrój polityczny oparty na jedynowładztwie w przypadku kolosalnych rozmiarów terytorium państwa musiał w końcu doprowadzić do jego upadku. Stało się tak w 313 r.

W cesarstwie rzymskim prawo głosu miał tylko obywatel rzymski, który był mężczyzną. Niewolnicy, którzy byli spośród wśród ludności podbitej, nie mieli żadnych praw. Wolność ludzka w zasadzie nie istniała, dominował kult pieniądza i cenzus pochodzenia. Na pewnym etapie rozwoju cesarstwa nikt nie mógł być pewny swojego urzędu, majątku lub nawet życia. Kolejni władcy imperium byli coraz bardziej zepsuci władzą, co finalnie doprowadziło do upadku największej starożytnej cywilizacji.