Republika - definicja, przykłady, opis ustroju - Republika demokratyczna

Republiką nazywa się ustrój polityczny, którego nazwa wywodzi się z okresu starożytności i oznacza dosłownie „rzecz publiczną”. W systemie tym władzę sprawuje organ wybrany przez obywateli w wolnych wyborach na określony czas. Synonimem republiki jest rzeczpospolita.

Model systemowy wywodzi się ze starożytnych Aten, demokracja ateńska stanowiła bowiem pierwowzór ustroju republikańskiego. W pierwszym tysiącleciu przed naszą erą w Grecji rozwijały się i funkcjonowały państwa-miasta, zwane polis. Ich obszar terytorialny był niewielki, a specyfika rządów opierała się na podejmowaniu decyzji przez ludność zamieszkującą dany teren. Głosowano w trakcie zgromadzeń, w których mogli brać udział wszyscy uprawnieni do głosowania obywatele. Celem zgromadzeń było podjęcie kluczowych decyzji (takich jak udział w wojnie lub jej wypowiedzenie czy też budowa świątyni). Były wyodrębnione różne organy, mające własne cele i zadania do wykonania. W języku greckim demokracja do tej pory jest tożsama z republiką.

Na pojęciu ateńskiej demokracji oparto powstały w starożytnym Rzymie ustrój republikański, który trwał w V-I wieku p.n.e. Podwalinę pod republikę rzymską stanowiło państwo-miasto Lacjum – to z niego rozwinęło się największe terytorialnie i ludnościowo państwo starożytne. Władza została podzielona między ludność, senat i rzymskich urzędników. Lud stanowił najwyższą władzę prawodawczą i sądowniczą, podejmował uchwały na zgromadzeniach ludowych, czyli zebraniach społeczeństwa. Senat natomiast sprawował władzę polityczną oraz administracyjną. Składał się on z patrycjuszy, natomiast wykonywanie jego decyzji należało do grona urzędników. Sprawowali oni władzę wykonawczą, chociaż ich kompetencje były ograniczone, a kadencja trwała określony czas.

W okresie średniowiecza na terenie współczesnych Włoch powstawały miejskie republiki oraz republiki kupieckie. W okresie XVI i XVIII wieku na terenie Polski powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów, która reprezentowała system mieszany, polegający na jednoczesnym współdziałaniu ustroju demokratycznego oraz monarchii. Stany Zjednoczone w XIX wieku miały charakter republiki, który obowiązuje w tym państwie aż do chwili obecnej. Władzę sprawują przedstawiciele społeczeństwa wybierani w czasie wyborów, którzy reprezentują swoich wyborców w procesie ustanawiania prawa i jego wykonywania.

W ubiegłym wieku model ustrojowy republiki został przyjęty przez większość państw Europy Zachodniej, Azji i Afryki, zrezygnowano z monarchii. Republiki te mają bardzo zróżnicowany charakter ze względu na terytorium, historię i stosunki społeczne.

Polska jako państwo przyjęło model republiki, co oznacza, iż decyzje podejmowane są przez przedstawicieli ludu w parlamencie, prezydent reprezentuje władzę wykonawczą, natomiast sądownictwo jest wolne, niezależne i niezawisłe. Podstawą są wolne wybory, w których brać czynny i bierny udział może każdy uprawniony do tego obywatel. Są respektowane prawa człowieka, honoruje się ogólnie przyjęte zasady moralne i wyznaniowe, obowiązuje tolerancja rasowa i płciowa, zakaz dyskryminacji. Nadrzędną wartością jest wolność –  sumienia, słowa, wyznania, zrzeszania się.