Motyw rewolucji w literaturze różnych epok - omów na wybranych przykładach

Motyw rewolucji jest obecny w dziełach wieków XIX i XX. Tematyka ta zainspirowana była wydarzeniami rewolucji francuskiej z końca XVIII wieku, rewolucji rosyjskiej z 1905 roku czy rewolucji październikowej z 1917 roku. Były to przewroty, które wpłynęły na wyobraźnię twórców i ich dzieła.

W epoce romantyzmu Zygmunt Krasiński wykorzystał motyw rewolucji jako bezbożnego dzieła w „Nie-Boskiej komedii”. Ma ona kształt prawdziwego piekła z orgiami, rozlewem krwi, zupełną bezbożnością. Przywódca rewolucjonistów, Pankracy, ukazany został jako zagorzały przeciwnik religii, który bez żadnych skrupułów skazywał przeciwników na śmierć. Leonard to z kolei rewolucjonista, uczestnik sabatów pełnych erotyki i lubieżności. Wszyscy rewolucjoniści budzą przerażenie, są „złem” urządzającym kaźnie i koszmar. Ten obóz wygrywa nad arystokratami, ale Bóg karze Pankracego.

W „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego słychać echa rewolucji chłopskiej, zwanej rabacją galicyjską, gdzie w 1846 roku pod wodzą Jakuba Szeli chłopi zbuntowali się przeciwko warstwie panów. Władze austriackie nie oponowały przeciw temu, dopóki ogień podpalanych dworów, ścinanie głów szlachcie nie objęły całej Galicji. Szela został uwięziony. W weselu duch Szeli ukazuje się Dziadowi jako Upiór, który ma uzmysławiać, że nigdy chłopi i szlachta nie potrafią i nie powinni się bratać.

Stefan Żeromski ukazał rewolucyjny rozlew krwi w „Przedwiośniu”. Baku staje się miejscem, które ocieka krwią, podczas odbierania przez rewolucjonistów dóbr panom. Żeromski ukazuje ich racje, ale potępia również pogwałcenie praw i zbrodnicze czyny. Okazuje się, że walka o głoszone prawa nie ogranicza się ich egzekwowania. Rewolucja jest okazją do wyzwolenia się najgorszych instynktów, a tym samym – gwałtów, łupienia, nie zawsze sprawiedliwych wyroków, okrucieństwa i kłamliwej ideologii. Rewolucja nie ma nawet poszanowania do godnego pochówku zmarłych, o czym przekonuje się Cezary na pogrzebie matki.

W „Szewcach” z kolei Witkacy ukazał rewolucję w postaci groteski, gdzie udany przewrót szewców kończy się ich przymusowa bezczynnością. Tu rewolucja pożera własne dzieci – przywódcę Sajetana mordują siekierą jego towarzysze. Rewolucja została tutaj ukazana jako dziejowa konieczność, która przyczyni się do rozpadu starych form.

Rewolucja w zaprezentowanych utworach ma dwa oblicza. Z jednej strony jest próbą zmiany niesprawiedliwego stanu rzeczy, ale z drugiej – niszczącą i bezwzględną siłą, która wyzwala w ludziach to, co najgorsze.