„Memento mori” - znaczenie słów w kontekście epoki średniowiecza i jego kultury

Średniowiecze wytworzyło system moralno-światopoglądowy, którego podłożem był teocentryzm, który wynikał z przesłanek teologii chrześcijańskiej. Zgodnie z tym propagowano określony etos, który zakładał wyrzeczenie się wartości doczesnych i koncentracji na Bogu. Około XI wieku pojawił się nastrój pesymizmu. Poprzez mnożące się obrazy śmierci i umierania uwidaczniała się myśl o przemijaniu i marności wyrażona w łacińskich zwrotach „ubi sunt?, vanitas vanitatum et omnia vanitas oraz memento mori”. 

Taki ton pogłębiał się jeszcze w wiekach kolejnych i znalazł swój wyraz również w literaturze i sztuce późnego średniowiecza. Memento mori jest formułą, która przypominać miała ludziom, że każdy człowiek otrzymał łaskę życia tylko na pewien czas i nie będzie ono trwało wiecznie. Każde życie prędzej czy później się zakończy, więc należy je odpowiednio wykorzystać, ponieważ z marnego, przemijającego ciała pozostanie tylko proch, natomiast dusza z niego wyzwolona, dzięki odpowiedniemu postępowaniu będzie mogła żyć wiecznie.

„Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią” zawiera tę przestrogę kierowaną do człowieka. Polikarp dowiaduje się od strażniczki życia i śmierci, że każdy bez względu na majątek, wiek i urodzenie stanie przed jej obliczem, a ona zadecyduje na podstawie jakości egzystencji, czy człowiek zasłużył na radość w raju czy męki w piekle. Utwór ma przypominać o nieuchronności zakończenia ziemskiej egzystencji, która nie może być hołdowaniem doczesnym przyjemnościom, bo one zaślepiają i odwracają od Boga.

Francuz Fran?ois Villon jest autorem dzieła „Wielki Testament”, w którym również przypominana jest krótkość życia ziemskiego i nieustanna obecność śmierci, która czeka każdego człowieka. Poeta przypomina, że jest to jedyna na świecie pewna rzecz, a wobec śmierci wszyscy ludzie, bez względu na to kim byli za życia, będą równi. Każdego czeka taki sam los. Rzezimieszek, który przetrwonił swe życie na skupianiu się na chwilowych przyjemnościach, zrozumiał, że takim postępowaniem zgubi swą duszę. Wszystkie rozkosze ziemskie przeminą, a zbrukana dusza nie będzie miała szansy na pozaziemskie szczęście.