George Orwell „Folwark zwierzęcy” - opracowanie książki

George Orwell przeszedł do historii jako znakomity dziennikarz i nieoceniony komentator rzeczywistości społeczno-politycznej lat 40-tych XX wieku. Z jego zainteresowań już w czasie wojny powstała powiastka zatytułowana „Folwark zwierzęcy”, która w formie paraboli opisywała fałsz ideologicznych podstaw funkcjonowania Związku Sowieckiego, krytykując jednocześnie pobłażliwy stosunek Europy Zachodniej wobec totalitarnych zapędów potężnego mocarstwa. Książka doczekała się publikacji dopiero w 1945 roku, zaś w Polsce ze względu na reżimową cenzurę przez cały okres PRL-u była znana jedynie dzięki nielegalnym wydaniom tzw. „drugiego obiegu”, ukazując się oficjalnie dopiero w 1989 roku. 

Zarówno w konstrukcji fabularnej, jak i w rysunku głównych postaci dzieła nietrudno doparzyć się analogii do realnej sytuacji i najważniejszych decydentów Związku Sowieckiego z okresu współczesnego powstawaniu „Folwarku”. Analogię tę potwierdził z resztą i omówił sam Orwell w przedmowie, jaką dodano do uzupełnionego wydania powieści, zwracając uwagę na pewne nieścisłości chronologiczne, które wymógł porządek narracyjny dzieła beletrystycznego. 

Akcję powieści otwiera bunt zwierząt zmuszanych do pracy w folwarku pana Jonesa, utożsamianego po części z obalonym przez Rewolucję carem Mikołajem II, jak również z postacią Aleksandra Kiereńskiego – premiera Rządu Tymczasowego wygnanego z Rosji przez bolszewików i przez wiele jeszcze lat zabiegającego o powrót do władzy. Na czele buntu staje Napoleon (przypominający w wielu aspektach Stalina), wspierany przez inne knury – Snowballa, Majora, Squealera – oraz armię pełnych entuzjazmu i wierzących w lepszą przyszłość zwierząt. Właściciel gospodarstwa zostaje wygnany, a przejmujące władzę knury wypisują na ścianie obory nowe prawa, przewidujące przede wszystkim równość wszystkich mieszkańców folwarku i solidarną pracę dla pomnażania jego dobrobytu. 

Z czasem wzniosłe ideały okazują się niemożliwe do spełnienia, a kolejne punkty folwarcznego „dekalogu” znikają ze ściany lub ulegają przeformułowaniu, które uprawomocnia kolejne występki knurów. Rządząca kasta zaczyna wbrew wcześniejszym ustaleniom wymigiwać się od pracy, sypiać w łóżkach, chodzić na tylnych nogach i spotykać się z ludźmi, z którymi łączą ich coraz to nowe interesy. W postaciach właścicieli sąsiednich majątków można domyślać się sylwetek przywódców dwóch najpotężniejszych państw ogarniętej wojną Europy – Adolfa Hitlera i Winstona Churchila, którzy pomimo pierwotnej wrogości wobec Stalina zaczęli stopniowo łagodzić swoje stanowiska i wspierać tym samym jego rządy. 

Folwark stopniowo zmienia się w odpowiednik państwa policyjnego, którym niepodzielnie rządzi Napoleon, wspomagany pierwotnie przez Squealera krzewiącego wśród zwierząt propagandę władzy (w czym odpowiada postaci Mołotowa) oraz Snowballa w charakterze zwierzchnika armii (wzorowanego na sylwetce Lwa Trockiego). W wyniku konfliktu z Napoleonem Snowball zostaje oskarżony o zdradę i wypędzony z folwarku, a jego miejsce zajmują psy symbolizujące takie organizacje, jak NKWD i CzeKa. 

Standard życia zwierząt pogarsza się z każdym dniem, pracując bowiem coraz ciężej otrzymują coraz mniej pożywienia i czasu na odpoczynek, poddane dodatkowo coraz bardziej uciążliwej inwigilacji. Takich warunków nie wytrzymuje w końcu klacz Mollie, która ucieka z folwarku podobnie, jak uczyniły to zamożne rosyjskie rodziny po zaostrzeniu stalinowskiego terroru. Umierają kolejni zasłużeni działacze zwierzęcej rewolucji, aż w folwarku nie pozostaje nikt, kto pamiętałby dawne ideały i rozumiał jak dalece rzeczywistość od nich odbiega. Powieść zamyka scena wizyty właścicieli sąsiednich gospodarstw i konstatacja, iż knury tak dalece upodobniły się do ludzi, że trudno jest już dostrzec pomiędzy tymi dwoma gatunkami jakąkolwiek różnicę.

Podobnie działo się również w Związku Sowieckim, którego ideologizacja i oczywiste zakłamanie budziły w Orwellu słuszne obawy przed tyranią systemu totalitarnego, które wyraził również w kilka lat później w antyutopijnej powieści „Rok 1984”. Stalin przejął władzę dzięki obietnicom zbudowania potężnego, solidarnego państwa robotniczego, w którym znikną podziały klasowe i finansowe obywateli. Jego polityka opierała się jednak w rzeczywistości na nieustannym zakłamywaniu faktów i dopasowywaniu prawa do wymagań własnej dyktatury, której służył również mechanizm brutalnego ograniczania praw jednostki. Orwell zwrócił uwagę na fakt, iż jest to droga po równi pochyłej – raz uzyskana władza dyktatorska gwarantowała jedynie pogłębianie się społecznych podziałów i niesprawiedliwości. Historia udowodniła słuszność jego tezy, potwierdzając na szczęście również inne prawo polityczne – każde imperium, a więc również każdą dyktaturę, czeka prędzej czy później nieuchronny upadek.