Hieronim Bosch „Syn marnotrawny” - opis, interpretacja obrazu

„Syn marnotrawny” („Wędrowiec”) Hieronima Boscha pochodzi z XV wieku. Artysta zaliczany jest do tzw. twórców z kręgu młodszych prymitywistów niderlandzkich, zaś jego obrazy – do epoki późnego średniowiecza i zarazem nowożytności.

„Syn marnotrawny” stanowi interpretację jednej z najbardziej znanych przypowieści biblijnej i jest bogaty w sensy symboliczne. Szczególną uwagę zwraca już w pierwszym oglądzie nietypowy kształt obrazu – okrąg wpisany w ośmiokąt. Okrąg w tradycji chrześcijańskiej oznacza boską doskonałość, ośmiokąt może być interpretowany jako zmartwychwstanie ciała i duszy.

Obraz ma złożoną konstrukcję. Można wyróżnić na nim trzy plany oraz dwie, wyraźnie skontrastowane, strony: lewą (zło), prawą (dobro). Na pierwszym planie widnieje  tytułowy syn marnotrawny, ubrany w obdarte szaty, wychudzony. Jedyną rzeczą, która łączy go z opuszczonym domem, jest kosz podróżny, w którym wyniósł należny mu majątek. W koszu szczególnie widoczna jest wystająca łyżka, która symbolizuje włóczęgę. W lewej dłoni mężczyzna trzyma obdarty kapelusz, symbol jego dawnej świetności.

Na drugim planie Bosch umieścił ruiny budynku. Być może jest to gospoda, karczma, która chyli się ku upadkowi. Budynek można interpretować jako odbicie życia włóczęgi. Po prawej stronie znajduje się z kolei brama oraz drzewo, na którym siedzi sowa. Brama oznacza przejście, drzewo – życie, sowa jest natomiast symbolem mądrości. Drugim zwierzęciem, namalowanym po prawej stronie obrazu, jest krowa – zwierzę, które składano Bogu w ofierze. Świnia umieszczona przed karczmą symbolizuje z kolei zło i nieczystość. Dwa, odmienne od siebie, sposoby życia podkreślone zostały również poprzez kolorystykę obrazu. Na pierwszym planie kolory są ciemne i ponure, w głębi obrazu tonacja stopniowo się rozjaśnia. W prawym górnym rogu obrazu pojawia się błękit. Można by więc stwierdzić, że obraz przedstawia moment nawrócenia się syna marnotrawnego i podjęcia przez niego decyzji o powrocie do dawnego życia.

Za życia Hieronim Bosch oskarżany był o herezję, uprawianie astrologii, alchemii lub też nawiązywanie w swej twórczości do wierzeń sekt, między innymi Adamitów. „Syn marnotrawny” również może być tego dowodem. Artysta podejmuje w nim w sposób oczywisty topos ewangeliczny, ale nadaje przedmiotom, szczególnie zwierzętom, znaczenia symboliczne wywodzące się z niderlandzkiego folkloru, wierzeń ludowych czy też fantastyki. Świadczy o tym opisana przeze mnie wyżej figura świni i krowy, ale zwierzęta pojawiają się w twórczości Boscha znacznie częściej. W malarstwie artysty dzięcioł oznaczał zwycięstwo nad grzechem, puszczyk herezję, a pies – obmowę. Wszystkie te elementy nie pozwalają jednoznacznie zaklasyfikować Boscha jako  artystę religijnego i świadczą o złożoności i głębi jego malarstwa.