Bolesław Prus „Lalka” - znaczenie tytułu powieści. Opracowanie

„Lalka” pisana była w latach 1887 – 1889 i na bieżąco drukowana w odcinkach w warszawskim „Kurierze Codziennym”. Początkowo miało to być tylko opowiadanie, lecz w trakcie pisania rozrosło się do rozmiarów obszernej powieści realistycznej, wydanej po raz pierwszy w 1890 roku.

Początkowo Bolesław Prus miał zatytułować swą powieść „Trzy pokolenia”, chcąc zwrócić uwagę czytelnika na główny temat dzieła - losy trzech generacji polskich idealistów. Najstarsze pokolenia miał reprezentować Ignacy Rzecki – romantyk polityczny, średnie pokolenie Stanisław Wokulski – połączenie romantyka z pozytywistą, natomiast przedstawicielem najmłodszego pokolenia był Julian Ochocki - naukowy romantyk.

Prus zmienił tytuł pod wpływem notatki prasowej o procesie, który został wytoczony w Wiedniu w sprawie kradzieży lalki. Autor wprowadził do powieści podobny epizod: baronowa oskarżyła córkę Stawskiej o kradzież bardzo cennej lalki, za dowód zbrodni uznając fakt, że rodzina Stawskich była biedna i nie było ich stać na porcelanową laleczkę. Jak się okazało, baronowa oskarżyła swoją służącą z zazdrości, gdyż jej córka, także Helenka, zmarła będąc małym dzieckiem.

Tytuł dzieła ma jednak jeszcze szersze znaczenie, posiada wymowę symboliczną. Czytelnikom tytuł „Lalka” często kojarzy się z osobowością Izabeli Łęckiej - panny obdarzonej niepospolitą urodą, ale przypominającą pustą i obojętną lalkę, niezdolną do przeżywania prawdziwych uczuć.

Tytuł powieści wiąże się też z zainteresowaniem Prusa problematyką społeczną, nawiązując do dwóch scen - otwierającej i zamykającej powieść, kiedy to Rzecki „bawi się” lalkami ze sklepu. Motyw teatru mundi stanowi klamrę kompozycyjną utworu - „Gdy wykręcą się sprężyny i pójdziecie na powrót do szafy. Głupstwo wszystko, głupstwo. Głupstwo- handel, głupstwo- polityka, głupstwo – całe życie, którego początku nie pamiętamy, a końca nie znamy… Gdzież prawda?”. Bolesław Prus wyraża pesymistyczny pogląd na temat ludzkiego losu: jesteśmy tylko marionetkami uzależnionymi od sił niezależnych od nas, odgrywamy swoje role zgodnie z utrwalonymi w społeczeństwie konwenansami i regułami. Na koniec jesteśmy odkładani do pudełka, a nasze życie odchodzi w niepamięć.

Autor zwraca uwagę na sprężynę – to, co kieruje ludzkim życiem. Jest to deterministyczna wizja ludzkiego istnienia, w którym człowiek – uformowany  przez czynniki zewnętrzne i społeczeństwo, które go otacza nie ma wolnej woli, a jego zachowanie zależy od otoczenia czy momentu dziejowego. W „Lalce” determinizm można uznać za swoistą odmianę teatru mundi. Subiekt przyglądając się mechanicznym ruchom lalek, ilustruje smutny, acz prawdziwy obraz ludzkiej egzystencji: „Marionetki!... Wszystko marionetki!... Zdaje im się, że robią, co chcą, a robią tylko, co im każe sprężyna, taka ślepa jak one”.