Interpretacja fragmentu z „Pamiętników” Jana Chryzostoma Paska - „Bitwa”

Jan Chryzostom Pasek opisuje, jak w 1760 r. wraz z chorągwiami udał się na wojnę z Moskwą. Wspomina o modzie i strojach, a także o tym, jak królowa Ludwika dziwiła się strojom przywiezionym przez wojaków z Danii.

Pasek wie, iż bitwa jest koniecznością, jednak niechętnie na nią wyrusza. Po drodze zatrzymuje się u kasztelanowej, która nie mieszka z mężem, gdyż ten, mimo iż odważny i honorowy, nie był w pełni władz umysłowych. „Głowa się była zepsowała” – pisze Pasek. Kasztelan kazał nosić ze sobą cały czas szablę i nigdy się nie uśmiechał.

Dalej narrator opisuje losy dwóch Janów, Hrubieszowskiego i Wojnarowskiego, którzy umarli w tym samym czasie. Ich życie było zaskakująco podobne do siebie. Kiedy jeden z nich doznawał urazu, drugiemu przytrafiało się to samo. Kiedy jeden zdrowiał, drugiemu także się poprawiało. Jednak teraz, nad ich grobem, Pasek wygłasza uroczystą, pełną latynizmów i odwołań do kultury starożytnej, przemowę chwalącą ich zasługi.

Kolejną przygodą opisywaną przez narratora jest potyczka z kompanami, Nuczyńskim i Jasińskim. Sam Pasek nie chciał się z nimi pojedynkować, ale skoro nastawali, zgodził się i wygrał. Swoje zwycięstwo tłumaczył tym, iż on był niewinny i z tego względu Bóg, stojący po jego stronie, pomógł mu pokonać przeciwników.

Opisy bitew (Pasek opisuje potyczki nad Płonką i nad Basią) są bardzo plastyczne i szczegółowe, niektóre bardziej, niektóre mniej wiarygodne, jak ten, kiedy to Pasek wspomina o mocnym locie kuli, która weszła z przodu konia, a wyszła ogonem.

Nie stroni też od drastycznych opisów. Kiedyś, po skończonej bitwie nie miał gdzie się położyć, wykorzystał więc, jako poduszkę, ciało jeszcze ciepłego przeciwnika. Czasami jednak wyróżnia się łaskawością, tak jak wtedy, kiedy puścił wolno młodego, gorąco modlącego się jeńca.

W interpretowanym fragmencie znalazł się również wiersz, wspominający sławne postaci, Samsona, Hannibala, Karola V, opisujący przemiany losu według bożej woli.