Stefan Żeromski „Przedwiośnie” - opracowanie książki

Stefan Żeromski ukończył pracę nad „Przedwiośniem” 21 września 1924 r. Dzieło powstało więc w wolnej Polsce i było głosem autora w walce o nowy kształt ojczyzny. Akcja utworu obejmuje okres od jesieni 1914 r. do przedwiośnia 1924. W powieści tej Żeromski przygląda się społeczeństwu kształtującej się Rzeczpospolitej oraz koncepcjom odnowy państwa. Autor, o czym sam wspominał w swoich dziennikach, pokazuje także, że rewolucja jest złą drogą i stara się odwieść ludzi od zamiaru jej wszczynania.

Głównym wątkiem powieści jest historia Cezarego Baryki - syna polskich emigrantów. Młodzieniec wychowywał się w Rosji, gdzie za młodu poznał smak rewolucji. Podczas swojego pobytu w Baku mógł oglądać niezwykle brutalne wydarzenia, towarzyszące przewrotowi. Początkowo był zafascynowany takim obrotem spraw, widział w nim szansę na wolność i ograniczenie krzywd prostej ludności. Przejrzał na oczy dopiero wtedy, gdy na własnej skórze doświadczył „uroków” kolektywizacji. Jego rodzinę pozbawiono domu i rozgrabiono wszelkie kosztowności. Wydarzenia te znacznie ograniczyły jego zaufanie do „dobrodziejstw rewolucji”.

Młody Baryka znał Polskę tylko z opowieści ojca. Ten roztaczał przed nim utopijną wizję miejsca, gdzie domy budowane są ze szkła. Dzięki temu Seweryn Baryka chciał rozpalić w młodzieńcu uczucia do ojczyzny. Dodatkowo mit szklanych domów pokazywał wyidealizowaną wizję nowej Polski, która tkwiła w sercu autora. Surowiec ten przywodzi na myśl także kruchość i delikatność. Taka właśnie była sytuacja Polski wracającej na mapę Europy. Potrzebne były szybkie, zdecydowane i przede wszystkim rozważne działania. Jakikolwiek fałszywy krok mógł spowodować, że państwo rozsypie się niczym zbudowane ze szkła.

W „Przedwiośniu” zostały także przedstawione dwie najbardziej prawdopodobne wizje odbudowy państwa - droga powolnych przemian oraz rewolucja. Pierwsza z nich związana jest z postacią Szymona Gajowca - dawnej miłości matki Cezarego. Poprzez ewolucyjne zmiany chciał on stworzyć silne i zjednoczone państwo. Szczególny nacisk kładł na reformy ekonomiczne, które były nieodzowne. Niestety plan ten wiązał się z koniecznością długotrwałego oczekiwania na widoczne rezultaty. Zupełnie inaczej wyglądało działanie postulowane przez Antoniego Lulka. Najważniejszym jej założeniem było zlikwidowanie różnic majątkowych między obywatelami, co ograniczy niezadowolenie mieszkańców Polski. Jako ideał tej drogi jawiło się bezklasowe społeczeństwo, w którym będą sprawowane rządy równości. Bohater powieści miał świadomość tego, że proletariat nie jest gotowy na objęcie władzy, jednak kuszącą perspektywą było szybkie działanie - to, czego brakowało w koncepcji ewolucyjnej zmiany.

Tytuł „Przedwiośnie” można rozumieć na płaszczyźnie dosłownej oraz symbolicznej. Oczywiście jest to pora roku, która pojawia się w utworze - np. wtedy, gdy Baryka stoi nad grobem matki lub w momencie jego przyjazdu do Polski. Rozumiane na płaszczyźnie niedosłownej przynosi dwie interpretacje. Jedna dotyczy momentu, w którym znalazł się główny bohater stający się mężczyzną. Druga odnosi się do sytuacji Polski będącej na drodze do prawdziwego rozkwitu niepodległości.

Powieść Stefana Żeromskiego skoncentrowana jest głównie na sprawach polityczno - społecznych. Jednak nie brakuje w niej problematyki psychologicznej, która pokazuje dojrzewanie i kształtowanie się głównego bohatera. Na końcu utworu staje się on człowiekiem na tyle samodzielnym i zorientowanym w sytuacji, że bierze udział w strajku robotników. W ten sposób pokazuje, że nie są mu obce losy ojczyzny. Jednak Cezary Baryka odrywa się od maszerujących. Nie chce bratać się z komunistami, lecz także nie chce porzucić ojczyzny w potrzebie. Być może jego postawa miała być pokazaniem, że żadna z dróg nie jest tak naprawdę dobra i konieczne jest poszukiwanie jakiegoś optimum.

Stefan Żeromski pisząc „Przedwiośnie”, udowodnił, że nie jest mu obojętny los ojczyzny. Pisarz także zabrał głos w sprawie jej odnowy, próbując odwieść ludzi od zamiaru rewolucji. Ciekawe jest to, że początkowo zarzucano mu orientację prorewolucyjną, dopiero jego osobiste zaprzeczenia spowodowały, że wycofano te oszczerstwa. Można stwierdzić, iż Żeromski doskonale zbadał nastroje społeczne, gdyż pokazał, jak bardzo kuszący stawał się dla nich przewrót, szybszy i bardziej efektowny niż racjonalne, powolne zmiany.