Francisco Goya „Rozstrzelanie powstańców madryckich” - opis obrazu

„Rozstrzelanie powstańców madryckich” jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych dzieł klasycyzującego artysty (który jednak pozostawał pod wpływami barokowymi) – Francisca José Goi, nadwornego malarza trzech hiszpańskich władców. Zostało wykonane w 1814 roku farbami olejnymi na płótnie, stanowiąc wyraz sprzeciwu jego twórcy wobec przemocy francuskiego najeźdźcy.

Temat dzieła odnosi się do wydarzeń historycznych z początku XIX wieku, kiedy to Napoleon Bonaparte przygotowywał się do podboju Hiszpanii i obalenia jej władcy. W 1808 roku tłum hiszpański zamordował żołnierzy francuskich stojących na straży porządku podczas wyjazdu z pałacu w Madrycie króla Karola IV Burbona. W odwecie za ten incydent oraz zamieszki, które po nim nastąpiły, Joachim Murat, dowódca wojsk napoleońskich w Hiszpanii, wydał rozkaz rozstrzelania wszystkich schwytanych powstańców na wzgórzu Moncloa.

Goya przedstawił tę scenę z ogromnym ładunkiem emotywnym, wykorzystując wszelkie aspekty dzieła plastycznego do jej oceny. Na obrazie widać trzy plany – na pierwszym z nich została przedstawiona grupa rozstrzeliwanych powstańców, zaś na drugim pluton egzekucyjny. W oddali widoczne są jeszcze zabudowania Madrytu, które nawiązują bezpośrednio do przestrzeni, w jakiej rozegrały się dramatyczne wydarzenia.

Hiszpańscy bohaterowie narodowi stanowią najbardziej oświetlony i widoczny element całego dzieła, znacząco wybijając się z otaczającego ich tła dzięki nasyconym, intensywnym barwom. Ich sylwetki zostały odmalowane w bardzo ekspresyjnych pozach wyrażających wielkie emocje – od bólu i strachu, przez cierpienie spowodowane świadomością smutnego losu ojczyzny, aż po niewątpliwy wyraz buntu i bohaterstwa nawet w obliczu niechybnej śmierci. Szczególnie symboliczną jest osoba powstańca centralna dla całej kompozycji – mężczyzna ubrany w białą koszulę i żółte spodnie zdecydowanie wyróżnia się spośród wszystkich elementów dzięki zastosowaniu scentralizowanego oświetlenia, a także dramatycznego gestu uniesionych rąk, oznaczającego gotowość na śmierć za ojczyznę.

Zupełnie inaczej została przedstawiona grupa składająca się na pluton egzekucyjny – tworzą ją niemal identyczne sylwetki ubrane w podobne stroje, których kolorystyka wtapia się w ciemną i nieco zamgloną tonację tła. Żadna z tych postaci nie została w jakikolwiek sposób zindywidualizowana, sygnalizując intencję ukazania żołnierzy napoleońskich jako bezdusznej maszynerii ślepo wykonującej zbrodnicze rozkazy. Efekt ten pogłębia dodatkowo fakt, że nie widzimy twarzy żadnego ze strzelających, nie dowiadujemy się więc niczego o ich emocjach.

Trójdzielna konstrukcja obrazu ma za zadanie przeprowadzenie wyraźnego rozdziału pomiędzy powstańcami a bezmyślnym plutonem oddającym kolejny wystrzał. Jest to więc także rozdział na bohaterów oraz katów, na tych, którzy walczą w słusznej sprawie i tych, którzy po ich trupach tępo kroczą naprzód w narzuconym im celu.

W przedstawieniu tej sceny Goya wykazał się prawdziwym mistrzostwem w operowaniu światłocieniem i kolorystyką, nadając każdemu ze szczegółów konstrukcji dzieła funkcję istotną. Niezwykłego charakteru nadaje mu także ton pewnej surowości, przejawiający się w celowej niedokładności rysunku niektórych postaci oraz w widocznych pociągnięciach pędzla.

Obraz znajduje się obecnie w ekspozycji Muzeum Prado w Madrycie.