Sposób kreowania bohaterów w „Potopie” Henryka Sienkiewicza

Henryk Sienkiewicz wykreował w powieści szereg różnorodnych postaci. Był doskonały w tworzeniu kreacji literackich, stanowiących mieszankę bohaterów klasycznej powieści historycznej, połączonej z awanturniczym romansem spod znaku płaszcza i szpady.

Autor skupił się przede wszystkim na cechach zewnętrznych bohaterów, natomiast o ich cechach osobowości dowiadujemy się jedynie z ich czynów i działań. W plastyczny i barwny sposób narrator obrazuje wygląd i ubiór bohaterów. Z chirurgiczną precyzją opisuje każdy szczegół aparycji: brwi, dłonie, zmarszczki czy brodę. Oleńka podczas pierwszego spotkania z Kmicicem zapamiętała mężczyznę jako wyniosłą postać w „szubie i czapce futrzanej na głowie”. Chorąży orszański miał „płową jak żyto, mocno podgoloną czuprynę, smagłą cerę, siwe oczy bystro przed się patrzące, ciemny wąs i twarz młodą, orlikowatą, a wesołą i junacką”.
 
Sienkiewicz szczególnie skupił się na opisie urody Aleksandry Billewiczówny. Młoda szlachcianka była niezwykle urodziwa, oczy jej miały barwę chabru, czoło białe jak heban i piękne blond włosy lśniły się „jakby korona na głowie królowej”. Oleńka była wyniosłą i bardzo poważną panienką. Jej niepospolita uroda robiła wielkie wrażenie na wojakach, którzy „stali szeregiem, jakoby na popisie chorągwi, i szurając nogami, kłaniali się także szeregiem”.

Autor szczególną uwagę przywiązywał do opisów strojów ludowych, które świadczyły o statusie społecznym danego bohatera. Bogatego magnata, Janusza Radziwiłła, przedstawił jako czterdziestokilkuletniego, olbrzymiego z postury mężczyznę ubranego w  „strój szkarłatny polski, spięty pod szyją kosztownymi agrafami”.

Postaci wykreowane przez Henryka Sienkiewicza miały swoje indywidualne, odrębne cechy charakteru, którymi wyróżniały się z tłumu innych ludzi. Na przykład Zagłoba był blagierem, ”pijusem”, a Janusz Radziwiłł był dumny i pyszny. Te kilka znaczących cech wpływało na postrzeganie ich przez innych bohaterów powieści. Były to postaci bardzo wyraziste i skontrastowane ze sobą.

Bohaterowie powieści sami decydowali o swoim losie. Dzięki temu akcja utworu była dynamiczna, żywa oraz pełna przygód. Krytyk literacki, Kazimierz Wyka, kreację bohaterów sienkiewiczowskich oceniał następująco:

„Sienkiewicz jest znakomitym twórcą bohaterów, ale nie bohaterów w sensie nadludzi, którzy dokonują czynności heroicznych, lecz  ludzi, których psychologia składa się z kilku rysów zasadniczych, stale się powtarzających, którzy o tyle pozostają bohaterami, w wymienionym tu znaczeniu, że nigdy nie przestają być sobą, nawet w okolicznościach najmniej sprzyjającym ich psychice”.

Wszystkich bohaterów „Potopu” scalała wspólna historia. Łączyły ich podobne poglądy, idea walki o wolność, patriotyzm, religia, przyjaźń oraz miłość. Byli to ludzie heroiczni, nie załamywali się pod wpływem przeciwności losu. Byli obdarzeni niezwykłymi umiejętnościami, takimi jak mistrzowskie władanie szablą.

Sienkiewicz wyróżnił w opisywanym społeczeństwie polskim cztery warstwy społeczne: arystokrację, szlachtę, mieszczan oraz chłopów. W zależności od tego, reprezentantem której grupy społecznej był dany bohater, miał on charakterystyczne dla niej cechy. Posługiwał się także indywidualnym językiem. Sienkiewicz, kreując swoich bohaterów, dbał o szczegóły, dzięki temu stworzył najcenniejsze oraz ponadczasowe postaci w polskiej literaturze.