Bolesław Prus „Faraon” jako romans wychowawczy - rozwiń temat na podstawie powieści

„Faraon” Bolesława Prusa to powieść wydana w 1895 roku, opowiadająca o losach młodego władcy Egiptu, Ramzesa XIII. Po śmierci ojca zostaje on faraonem, przejmując władzę w kraju pogrążonym w długach, gdzie najciężej pracujący chłopi cierpią ogromny wyzysk. Ramzes jest młody, silny, inteligentny i zdolny. Szybko zauważa, że sposobem na odbudowę potęgi Egiptu będzie zmniejszenie znaczenia kapłanów i pozbawienia ich części władzy. Niestety, kapłani nie zamierzają oddać swojej pozycji. Ramzes XIII przygotowuje się do ostatecznej rozprawy z nimi, ale nie docenia przeciwnika, przegrywa w decydującym starciu i ginie.

Konstruując fabułę swojej książki, Bolesław Prus skorzystał ze schematu romansu wychowawczego. To rodzaj powieści, której cechą charakterystyczną jest, iż bohater, najczęściej młody człowiek, zdobywa wiedzę, uczy się życia, czerpie doświadczenie od kogoś starszego, określanego mianem mentora lub nauczyciela. Pierwowzorem takiej konstrukcji powieści było dzieło Ksenofonta, greckiego pisarza z IV wieku p.n.e., zatytułowanie „Wychowanie Cyrusa”. W przypadku „Faraona” młodym bohaterem jest oczywiście Ramzes XIII, a jego mentorami kapłani, ci sami, którzy będą później jego przeciwnikami.

Od Herhora Ramzes zdobywa wiedzę na temat rządzenia, Pentuer zapoznaje przyszłego faraona ze stanem państwa i sytuacją egipskich chłopów, Sema uczy zasad architektury, a Mentezufis odsłania przed władcą tajniki duszy ludzkiej. Taki schemat zastosowany przez Prusa kłóci się nieco z regułami klasycznego romansu wychowawczego – tam mentor był jeden, tu jest ich czterech. Na dodatek kapłani tak kształtują osobowość przyszłego faraona, by był on posłuszny ich rozkazom i życzeniom, nie zaszkodził potężnemu imperium, jakie stworzyli. W tej dziedzinie przewodzi Herhor, bardzo zdolny polityk, umiejący wyznaczać sobie cele i osiągać je. Herhor zamierza przejąć władzę, a śmierć Ramzesa XII i wstąpienie na tron jego niedoświadczonego syna jest mu bardzo na rękę. Wprawdzie okazuje się, że Ramzes XIII nie poddaje się łatwo manipulacji i wpływom, ale doświadczony kapłan umie wykorzystać młody wiek, porywczość i ambicję nowego faraona. Przeciwieństwem Herhora jest Pentuer. To prawdziwy mędrzec, zaniepokojony niedolą ludu egipskiego. Wrażliwości na biedę i los prostych ludzi Ramzes XIII uczy się właśnie od niego.

W romansie wychowawczym po zakończeniu edukacji bohater stawał się wykształconym i ukształtowanym człowiekiem. Łatwo zauważyć, że w przypadku „Faraona” reguła ta nie została zachowana, ponieważ Herhor nie jest zainteresowany tym, by młody władca poznał wszystkie tajniki sprawowania władzy. Dlatego w powieści Bolesława Prusa mamy do czynienia ze złamaniem zasad romansu wychowawczego. Co więcej, nauczyciel i uczeń stają się szybko śmiertelnymi wrogami. Ramzes XIII jest przekonany, że zwycięży – jest przecież faraonem, którego władza jest nieograniczona, a pozycja w starożytnym Egipcie porównywana z Bogami. Ale młody ambitny władca nie bierze pod uwagę znaczenia i potęgi kapłanów. Można ironicznie zapytać, czy rzeczywiście nauczyciel – Herhor, był tak leniwy, niedbały i przebiegły, czy może uczeń tak mało pojętny?

Ramzes XIII szybko przekonuje się o faktycznym stanie państwa oraz bogactwie i wpływach kapłanów. Trudno zarzucić mu głupotę lub niewiedzę. Jest natomiast młody, porywczy i ambitny, dlatego do końca nie uświadamia sobie zagrożenia, z jakim przyjdzie mu się zmierzyć. Młody faraon chce szybko wprowadzić zmiany, które jego zdaniem poprawią sytuację w państwie, ale nie zauważa, że uzależnia Egipt od Fenicjan, pożyczając od nich pieniądze. Ramzesowi XIII zabrakło cierpliwości i wyrachowania, zapewne dlatego zwycięzcą w walce o władzę okazał się Herhor.